58 (210)

.1 lM>n?rr«lx,i    I) Kipfcwuil* rA,Vrti\i wAiifVA.t_t^-i,MY.v>'*.>    .liii*

‘.SBV 9Tł-#M*I I MM-O. • !■• WM PWN »1»

•    zanikanie obszarów lęgowych żerowisk, głównie wskutek konwersji lasów na użytki rolne. Jednocześnie wraz z zanikiem żerowisk gołębie znalazły zastępcze źródło pokarmu w uprawach, co spowodowało, że farmerzy tępili je jako szkodniki;

♦    „defekty" biologiczne (niska płodność, silny instynkt stadny itd.). co pozwalało na egzystencję jedynie w środowisku nie zaburzonym przez człowieka.

Rajski ogród śmierci - Hawaje. l)o kategorii niechlubnych przykładów błyskawicznego wymierania wielu rzadkich gatunków należą Hawaje (Kornaś. Medwecka--Komaś 1986: 442, Ward 1995: 257-292, Wilson 2003: 71-82).

Na wyspach tych występuje wielka różnorodność środowisk, która sprawiła, żc nic liczne gatunki kolonizujące dały początek wszystkim gatunkom, które dzisiaj są tam spotykane. Na stosunkowo niedużym obszarze I lawajów występuje co najmniej (badania dopiero niedawno się zaczęły naukowcy prawdopodobnie poznali np. zaledw ie połowę gatunków bezkręgowców, które żyją bądź żyły niedawno na tych wyspach) 2200 gatunków roślin (w tym 97% to endemily), 8 tys. gatunków owadów, 1 tys. lądowych ślimaków, ponad 100 gatunków ptaków. Wszystkie one są potomkami jedynie ok. 1 tys. gatunków, jakie dotarły na wyspy w ciągu 70 min lat ich istnienia. Zdecydowana większość z nich jest endemitami - nie występuje nigdzie indziej na kuli ziemskiej.

Pierwsza fala masowego wymierania nastąpiła na I lawajack wraz z pojawieniem się na tych wyspach człowieka w IV w. naszej ery. Dowodem jest stwierdzenie wymarcia m.in. ponad 50 gatunków ptaków.

Przybycie Jamesa Cooka (1728-1779) w 1778 r. zapoczątkowało drugą falę wymierania tej unikatowej fauny i flory, która trwa do dziś. Wyrąbywano lasy na opal dla wie-lorybników i na handel (drewno sandałowe, paprocie drzewiaste). Rozwijano rolnictwo na modlę europejską. Do 1840 r. sprowadzono ponad 1 tys. gatunków roślin uprawnych. Proces napływ-u nowych gatunków trwa do dzisiaj. Dawniej jeden gatunek przybywał na Hawaje raz na 70 tys. lal - obecnie są to dziesiątki, a może i setki rocznie. Od czasów Cooka przybyło ich łącznic co najmniej 4600.

Spośród importowanych roślin 86 gatunków uznano za szczególne zagrożenie flory hawajskiej. Przykładem jest choćby poka, pnąca roślina sprowadzona z Kolumbii w 1920 r. jako atrakcja ogrodów. Jest ona zagrożeniem nawet największych drzew. Ponadto rozpanoszyła się jeżyna, trawy z rodzaju Andropogon i MelinLs (ozdobne), gruszla. roślina drzewiasta z rodzaju gwajawa tworząca zwarte zarośla i głusząca wszelkie inne roślin) Te i ituie szkodniki florystycznc spowodowały obniżenie różnorodności miejscowych zespołów roślinnych i wymarcie wiciu gatunków. W ostatnich dziesięcioleciach wymarło 271) gatunków, obecnie ok. 201) rodzimych gatunków hawajskich uznano oficjalnie za zagrożone, a 650 uzyska ten status w najbliższej przyszłości. Podobno już obecnie można spędzie wakacje na Hawajach nic widząc rodzimej rośliny.

Hawaje pozbawione były komarów. Dopiero w lataeh dwudziestych XIX w. dostały się na wyspy wraz z resztkami zatęchłej wody pitnej ze statku z Meksyku. W ciągu ubiegłego stulecia przybyły także, wraz ze sprowadzanymi ptakami, wirusowa ospa ptasia i malaria. Komary stały się w lej sytuacji nic tylko uciążliwością dla ludzi, ale także żywicielem pośrednim pasożytów i zarazków atakujących ptaki. Ptaki rodzime zostały zdziesiątkowane.

Większość roślin kwiatowych nic może obyć sic bez zapylających jc zwierząt. Na I lawąjach ponad 1 tys. gatunków owadów spełniało te funkcje. Przed co najmniej kilkudziesięciu laty na Hawaje przybyła mrówka w ielkogłowa - obecnie jest dominującym

I' IkitrfiaA* !• IMrortłlr II    i'W 'oiliiiirrMteW' ^mn™ 'li:*

ISBN 9?8.K14I.IMf$-n. 151.V WN P'A"N ’(»:«

owadem na terenach do 700 iii n.p.m. Obok niego licznie występuje jeszcze tylko jeden gatunek - inlrodukowany karaczan. Mrówki te w poważny sposób ograniczyły różnorodność i liczebność owadów zapylających, a same nic uczestniczą w zapylaniu. W 1940 r. z Argentyny sprowadzono gatunek mrówek, który świetnie czuje się na wyżej położo nych terenach, gdzie nie dotarła inwazja mrówek wielkogłowych. W 1952 r. zawleczono mrówki o wyjątkowo długich nogach, które doskonale wspinają się po drzewach.

Osy z gatunku Vespula nuicułifmns spowodowały spadek różnorodności gatunkowej muszek owocowych Dmsophila. Hawaje stanowią główne centrum tej różnorodności.

/. lokalnymi owadami skutecznie konkurują także mszyce, mączaki dlugoszczeci-niaste, termity. karaluchy, pszczoły.

Na Hawajach ślimaki prawic nic miały naturalnych wrogów. Było więc ich wiele z reguły bardzo powolnych, wolno rozmnażających się i bezbronnych. Pod koniec ubiegłego wieku było na Hawajach prawie I tys. gatunków - ich liczba szybko i stale maleje. Pierwsze dobrały się do nich szczury. Obok nich na wymieranie ślimaków wpływ miało wycinanie lasów i zmiana stosunków wodnych, nadmierne spasanie traw i kolekcjonerzy (misjonarz z XIX w., J.T. Gulliek. w ciągu trzech lal zebrał - i zabił -ponad 45 tys. .ślimaków!). Jednak największy wkład w wyniszczanie ślimaków maja naukowo,- ekologowie. Na początku XX w. w celach hodowlanych sprowadzono na Ha waje wielkie ślimaki aftykańskie - achatiny [Ąduitina). Jednakże wydostały sie szybko spod kontroli i zaczęły niszczyć lokalne uprawy. Truto je, ale większe straty powodowało to wśród rodzimych gatunków ślimaków niż achalin. W połowic lal 50. XX w. zdecydowano w lokalnym Departamencie Rolnictwa, żeby sprowadzić dwa gatunki drapieżnych ślimaków z Horydy. l ak uczyniono. Po fakcie jednak okazało się, że sprowadzone drapieżniki bardziej gustują w miejscowych gatunkach niż w achatinach. Rozpoczął się prawdziwy pogrom, a uprawy nadal były niszczone. W elekcie tło 1970 r. wymarła ponad połowa z gatunków żyjących w końcu XIX w. Do 1990 r. wyginęło kolejne 25%. Jest bardzo prawdopodobne, żc w ciągu stulecia zostanie ich zaledwie ok. 10. Co zaskakujące jednak, biolodzy, którzy przeprowadzili akcję zwalczania achatin, ogłosili jej sukces - w efekcie inne wyspiarskie kraje Pacyfiku, mające analogiczne problemy, poszły w ich ślady.

Także wśród ptaków nastąpiła prawdziwa masakra. W okresie przybycia Cooka awifauna Hawajów liczyła ok. 70 gatunków do dziś przeżyło tylko 9 gatunków, których populacje są wystarcza jąco liczne, aby zapewnić im dalsze istnienie. Reszta wymarła lub właśnie wymiera.

7.3. Zagrożenie gatunków w Polsce

W Polsce zidentyfikowano: 5368gatunków grzybów, 12 850 gatunków glonów. 3245 gatunków roślin (w tym 2490 roślin naczyniowych), 1166 gatunków pierwotniaków, 34 662 gatunków bezkręgowców i 706 gatunków strunowców (Różnorodnośćbiologiczna... 2003:11-12).

Przyjmu jąc, żc polska fauna tkankowców wynosi ok. 40 tys., to na listach gatunków zagrożonych tych zwierząt znajduje się niecnie 6,4% (2556), lecz w wiciu grupach systematycznych ro zagrożenie jest znacznie większe. Wymarło już 213 gatunków. W osrat nich 400 latach z polskiej fauny kręgowców zniknęło 16 gatunków (2,3%): 4 gatunki ssaków, 10 ptaków i po 1 gatunku ryb i gadów. Zagrożonych jest 135 gatunków (19,5%

123