7

108 Rozdział 2. Planowanie procesu badawczego

Pytania o zależności między zmiennymi odnoszą się do poznania związku między zmienną ustaloną (niezależną) i losową (zależną) lub między dwiema zmiennymi losowymi (nie określamy, która jest zależna, a która niezależna). Rodzaj związku, o jaki pytamy, powinien być wyraźnie określony, co łączy się z planowanym modelem analizy wyników badań. Słowem, formułując pytanie o związek między zmiennymi, musimy w nim zawrzeć taką nazwę tego związku, która przełoży się na konkretny sposób analizy danych. Bo ten sposób jest kluczem do znalezienia odpowiedzi na pytanie. Mogą to być zatem pytania o wpływ jednej zmiennej na inną (ustalonej na losową): Jaki jest wpływ sposobu prezentowania materiału przez nauczyciela na szybkość zapamiętywania go przez uczniów? Zmienną ustaloną jest tutaj sposób prezentacji materiału, przyjmuje ona dwie wartości: prezentacja słowna - prezentacja obrazowa. Zmienną losową jest natomiast szybkość zapamiętywania, przyjmująca wiele wartości wyrażonych w sekundach. Pytanie to wymaga zastosowania specjalnej procedury badawczej, która jest związana z szacowaniem wpływu.

Mogą być też pytania o istność różnic pomiędzy średnimi: Jakie są różnice w średnich ocen semestralnych z języka polskiego pomiędzy dziewczętami i chłopcami? Zmienna ustalona to płeć: dziewczęta - chłopcy. Zmienna losowa to średnie oceny semestralne z matematyki (liczby z przedziału 1-6). Takie ujęcie warunkuje posłużenie się odpowiednimi metodami analizy danych.

Kolejny typ związku między zmiennymi to współwystępowanie (korelacja). Wtedy pytanie może przyjąć następującą postać: Jakie są zależności pomiędzy poziomem lęku egzaminacyjnego a czasem poświęconym na przygotowanie się do egzaminu? Obie zmienne mogą być potraktowane jako losowe. Lęk egzaminacyjny będzie mierzony

Pytanie o zależności pomiędzy zmień-nymi zawiera nazwę dwóch lub więcej zmiennych obserwacyjnych oraz informację o rodzaju szacowanego związku między zmiennymi, podaną w języku operacyjnym.

\

Pojęcia: wpływ, istotność różnic pomiędzy średnimi oraz korelacja są rodzajami związku między zmiennymi, podanymi w kategoriach operacji statystycznych. Będzie o tym mowa w rozdziale 5.

testem STAI i przyjmie wartości: niski (1), przeciętny (2), wysoki (3), a czas poświęcony na przygotowanie się do egzaminu: 1-3 dni (1), 4-6 dni (2), 6-8 (3), więcej niż 8 (4). Pytając o zależność, będziemy mieli na myśli siłę współwystępowania tych zmiennych i/lub jego kierunek. Takie sformułowanie jak zawsze pociąga za sobą zastosowanie odpowiednich testów statystycznych w celu udzielenia odpowiedzi na pytanie badawcze.

Przechodząc do pytań badawczych formu- -4 Pytania dotyczące zmiennych i badań łowanych w odniesieniu do zmiennych jakościo- jakościowych, wych, przyjrzyjmy się następującej sytuacji. Badaczki, Beata i Monika (panie z drugiego bloku umiejętności), wyruszyły w teren swoich badań, czyli do gimnazjum w Krakowie, ukierunkowując pracę pytaniem: Jak kształtuje się autorytet nauczycielski w badanym gimnazjum? Pytanie to traktowały jako bardzo ogólną wskazówkę kierującą ich uwagę na te typy interakcji uczniów z nauczycielami, które potencjalnie mogły zawierać wskaźniki autorytetu nauczycielskiego. Zagłębiając się jednak w teren badań i uczestnicząc we wcześniej nieprzewidzianych zdarzeniach, musiały zmieniać kierunek swoich poszukiwań. W pewnym momencie rozszerzyły obserwacje poza szkołę, ponieważ nowe zdarzenie naprowadziło je na pytanie: Jak zachowują się uczniowie i uczennice wobec narzucania im sposobów ubierania się poza szkołą? Za tym pytaniem kryło się jednak inne:

Czy reakcje uczniów i uczennic na narzucanie im sposobów ubierania w szkole różnią się od reakcji na to samo wymaganieformułowane poza szkołą?

Kiedy zebrały już dane umożliwiające formułowanie odpowiedzi, wróciły do sytuacji, która je sprowokowała i uznały, że w następnej kolejności powinny zająć się pytaniem: Jakieformy oporu wobec nauczycielskiego autorytetu prezentują badani?

Kontynuowały więc obserwację w szkole. Równolegle jednak coraz częściej pojawiało się pytanie: