7

dzy. Większość decyzji politycznych i gospodarczych we współczesnym świocie podejmuje się na podstaw ta pewnych analiz widu teorii społecznych i ekonomicznych. Nauka stała się dziedziną gospodarki państwa. Także różne zjawisku i procesy społeczne ocenia nę w oparciu o podstawy naukowe. Za Ucza nę do nich również wychowanie i kształcenia. Stąd rozwój nauk pedagogicznych staje nę koniecznością we współczesnej cywilizacji.

Teoria wychowania jako subdyacypłina pedagogiczna podziela wszystkie niedoskonałości metodologiczne przypisywane naukom o wychowaniu i kształceniu. Jednak jej krytycy dopisują jeszcze inne problemy wątpiąc nawet w sens jej istnienia jako autonomiczną) dyscypliny naukową). Bowiem wśród wielu różnych zarzutów jest i taki, żo nazwa tej nauki jest nieadekwatna do obszaru problemowego, jakim ona się /.ujmuje. Teoria wychowania bowiem nie prozen-Uye jednej teorii naukową), ale wiele takich teorii. W ramach tąj subdyscypliny pedagogicznej występie znaczna ilość cząstkowych teorii różnych zjawisk edukacyjnych. Proponowano nawet, aby wprowadzić nazwę „teorie wychowania” jako bardzioj adekwatną do rzeczywistych intencji tej nauki.

Mnogość teorii cząstkowych usprawiedliwiona jest faktem, że teoria wychowania wykorzystuje do konstruowania syntez teoretycznych wyniki badań wielu różnych nauk społecznych, szczególnie zaś różnych działów psychologii i socjologii. To zakorzonionie wśród innych dyscyplin społecznych przynosi różne reperkusje. Z jednej bowiem strony teoria wychowania czerpie wiele z doświadczeń badaczy reprezentujących nauki społeczne, doświadczeń dotyczących projektowania badawczego, prowadzenia badań i ich opracowywania, z metod i technik gromadzenia danych. Teoretycy wychowania odwołują się wprost do różnych ustaleń badawczych w naukach społecznych niekiedy traktując je jako pośrednie źródło danych empirycznych podczas opracowywania ąyntez teoretycznych- Z drugiej zaś strony teoria wychowania ograniczona jest przyjętym w danym kręgu kulturowym ideałem wychowawczym. Nie ma jedną), ogólnoświatowej teorii wychowania, tak jak na przykład matematyka. esy fhyka jest wszędzie taka sama. Także psychologia i socjologia wybijają się dziś na dyscypliny uniwersalistyczne. Takim warunkom jednak nie może jeszcze dzisiaj sprostać teoria wychowania.

Brak autonomicznego przedmiotu badań jest najpoważniejszym zarzutem stawianym teorii wychowania. Nauka, która nie ma wyraźnie wyodrębmonogo obszaru badań, jest dziedziną fikcyjną. Można tu jednak zapytać, czy tak jest w istocie, czy teoria wychowania podziela przedmiot badań z innymi naukami i niąjako wtórnie podąjmuje określone problemy badawcze?

Nąjpoważniąjszy atak przeprowadził w taj sprawie P. Znaniecki (1973). Uważa on mianowicie, że nie istniąje taka dziedzina nauki jak teoria wychowania. gdyż zjawiska, jakie ona rzekomo bada. dadzą się w całości wyjaśnić na grancie innych nauk społecznych jak na przykład socjologii wychowania.

czy taż na gruncie psychologii wychowawczą). Ta dziedzina refleksji, którą tradycyjnie uważa się za teorię wychowania, dostarcza tylko wiedzy praktycznej. Ograniczona jest ona bowiem przyjętym w spoloczoństwie ideałem wychowawczym. Zatem odnosi swojo sądy tylko do tego ideału i nie potrafi wznieść się na poziom abstrakcyjnych uogólnień. Zrosztą, jak stwierdza wspominany autor, na gruncie pedagogiki nie powstała żadna nauka teoretyczna. Nie wzniosła się ponad poziom praktycznych uwag i porad. Jedynie historia doktryn pedagogicznych, jako historia praktycznych działań podejmowanych przez pedagogów, ma walory teorstyczności. Zastanawiąjące jest jednak to, że nauki, które ząjmowały się problematyką wychowawczą niejako okazjonalnie jako szczególną formą praktyki ludzkiej rozwinęły się w dyscypliny o wysokim statusie naukowym. Dotyczy to właśnie wspomnianą) już historii myśli pedagogicznej i wychowania, psychologii esy socjologu.

Teoretycy wychowania formułują jednak tezy mąjące zbić argumenty przeciwników odmawiających Uf dyscyplinie wysokiego statusu akademickiego i naukowego. Kierunek ich myślonia jest następujący: taoria wychowania bada wychowanie jako formę praktyki i komunikacji społeczną). Oznacza to, że dwa autonomiczne podmioty oddzialywąją wzajemnie na siabio. Owo oddziaływanie ma jednak charakter asymetryczny z wyraźną dominaąją jednej strony - wychowawcy nad drugą - wychowankiem. Jednak dioda ta ma zawsze charakter interakcyjny, wpływ dwustronny. Tym. co różni ją od innych form kontaktów interpersonalnych, jest stopień i tnóć intencji pedagogicznej Oznacza to, iż wząjemne oddziaływania podejmowane są w jakimś celu. wypływąją z jakiegoś źródła. Jest nim właśnie ideał wychowawczy, który determinuje cele oddziaływań edukacyjnych. Tym, co różni wychowanie od innych form praktyki społeczną), jeat intencja zmienienia przez jedną stronę tego układu zachowania, czy zbioru idei bądź struktury wartości drugiej strony, czyli - wychowanka. Teoria wychowania ząjmuje się bowiem działaniami intonąjonalnymi, a inne nauki społeczne wszelkimi wpływami jednych ludzi na innych. Pozostaje jednak nadal otwarty problem, które z oddziaływań są już intencjonalne, a które takimi jeszcze nie są. Podobnie zresztą jak nierozwiązałny jest problem prawomocnego orzekania o tym, kiedy zwykle oddziaływanie międzyludzkie nabiera przymiotu działania celowego, czynności intencjonalnej. Brak precyzyjnych kryteriów oceny takich procesów świadczy niewątpliwie o słabości metodologiczną) teorii wychowania, ale jodnak do końca jąj nio dyskredytujo jako dyscypliny akademickiej. Silą bowiem toorii wychowania jost ją) histotycz-ność. zakorzenienie w tradycji kulturową), czerpanie z bogatego źródła utrwaloną) w przekazach historycznych praktyki edukacyjnej. To właśnie owa tradycja pozwala orzekać dosyć powszechnie, które w form kontaktów międzyludzkich aą elementami procesu wychowania, a które wykracząją pożalę formę praktyki społecznej. Zresztą teoria wychowania ząjmuje się badaniem wy-