7 substancje uzupełniajce 2

SUBSTANCJE UZUPEŁNIAJĄCE ♦ 45

ŚRODKI

POWIERZCHNIOWO

CZYNNE

Są to substancje zmniejszające napięcie powierzchniowe między dwoma powierzchniami (na przykład między pigmentem a spoiwem lub płynną farbą a podłożem). Działanie środków powicrzch n i owo czyn nych powoduje zmiany takich cech jak: zwilżanie, emulgowanie, wytwarzanie piany. Substancje zwilżające stosuje sic w akwarelach, farbach olejnych i akrylach, jako czynniki wspomagające rozprowadzenie pigmentu, oraz specjalnie w akwarelach, nadające im rozlewność.

Niektóre pigmenty są trudniejsze do zwilżenia i potrzebna jest większa ilość substancji zwilżających. Ale nawet do tych łatwo zwilżanych należy je dodać. Powodują one zmianę napięcia po w i e rzch n iowego, poprą w i aj ą rozlewność i umożliwiają k on t rolowa ne lawowa nie.

Niektóre zwilżaczc dają efekt marmuru. Substancje powierzchniowo czynne pełnią funkcję zwilżaczy w farbach olejnych oraz wyrównują kwasowość w olejach oczyszcza n ych za sad a m i stosowanych w ucieraniu pigmentu. Poprawia to walor na w i 1 ża n i a zred u k owa n y w procesie oczyszczania.

Najpopularniejsze substancje powierzchniowo czynne:

■    sulfoniany alkiloarylowc, np. sulfonian sodowy dodecylobenzenowy stosowany miedzy innymi jako czynnik zwilżający i rozpraszający

w akwarelach

■    eterosiarczany, np. siarczan sodowy eteru laurylowego: stosowane w polimeryzacji emulsyjnej

■    sulfobursztyniany. np. sól sodowa dioktylosulfobursztynianu występujące w akwarelach

i akrylach

■    alkilofcnolowe eloksylany, np. nonylofcnoloeyksylan jako zwilżacz i emulgator 2 alkoholoetoksylany. np. eloksylany alkoholi kawasów tłuszczowych stosowane w farbach olejnych i akrylach ■ stearynian glikolu polietylenowego jako zwilżająca substancja ułatwiająca dyspersję pigmentu w kredkach woskowych.

Inne substancje uzupełniające, z którymi możemy mieć do czynienia, to polikarboksylany jako substancje dyspergujące oraz składniki emulsji.

Substancje powierzchniowo czynne oparte na olejach mineralnych stosuje się jako czynniki przeciwpicniącc w emulsjach, a produkty kondensacji formaldehydu i naftalenosulfonu stanowią składniki tanich farb wodnych.

Poza wymienionymi substancjami zasadniczym śród k icm zwi lżającym stosowanym przez artystów w akwarelach jest żółć wołowa. Sprzedawana w roztworach 0.4%, jest bardzo skuteczna - nawet jedna kropla dodana do farby poprawia jej płynność.

WYPEŁNIACZE

Regulują one moc pigmentu i konsystencję tych kolorów, które, z natury rzeczy, są zbyt silne do bezpośredniego stosowania. Na przykład do błękitu ftalocyjankowego dodaje się około 50% wypełniacza przed nałożeniem farby. Powszechnie stosowane wypełniacze zawierają strąconą kredę, węglan magnezu, wodorotlenek glinu (dla farb przezroczystych), biel barytową czy chińską glinkę kaolinową. Stosuje się je w farbach olejnych i akrylowych oraz w nieprzezroczystych akwarelach, ale jedynie w sytuacjach koniecznych, gdyż. dają białawy odcień, nic pozwalając uzyskać tak przezroczystego laserunku.

ZAGĘSZCZACZE

Stosowane do farb olejnych, akryli i akwarel, aby nadać im więcej stabilności oraz odpowiedni wygląd. Niektóre pigmenty rozprowadzane jako akwarele dają lak rzadki roztwór, na przykład z gumą, że muszą być zagęszczone. Surowe naturalne glinki oddzieliłyby się w tubie, gdyby nic miały dodatku zagęszczacza. Stearyniany glinu stosuje się w wysokiej jakości farbach olejnych w proporcji do 2%, ale efekty uzyskuje się jedynie w przypadku niektórych pigmentów.

Nowoczesne substancje zamienne to: uwodorniony olej rycynowy i jego pochodne spotykane w farbach drugiego gatunku.

Inne współcześnie produkowane krzemiany lub glinki pęczniejące przystosowane do rozpraszania oleju stosuje się w ograniczonych ilościach. Czasem używa się wosków, ale miękną one przy późniejszym stosowa ni u rozpuszczalników. W farbach akrylowych jako zagęszczaczy używa się poliakrylany i produkty celulozowe.

Akwarele, które mają być przezroczyste, nie mogą być zagęszczane, tak jak farby olejne. W akwarelach stosuje się gumę tragantową, krochmal lub dekstrynę bądź glinki jak bentonit.

INNE SUBSTANCJE UZUPEŁNIAJĄCE

Poza substancjami wymienionymi wyżej akryle mogą również zawierać:

S środki przeciw zamarzaniu do ochrony farb w czasie transportu. Nic wpływają one na jakość farby. Najpopularniejszy jest propylenowy glikol ■ rozpuszczalniki połączone obniżające minimalną temperaturę, w której emulsje akrylowe tworzą powłokę; są to glikole aromatyczne, takie jak fenoksyetanol £ substancje przeciwpicniącc

-    dotyczy to szczególnie akryli

-    to substancje oparte na olejach mineralnych.