7 (1212)

Ryc. 15.9. Odpływ w zatoce Saint Mało, Francja (fot. P. Migoń)

(m.in. zatoka Fundy na wschodnim wybrzeżu Kanady - do 20 m, zatoka Saint Mul" w Normandii - 15 m, zatoka Hangzhou w Chinach -11 m). W akwenach zaniknielytlt wysokość pływów jest znacznie mniejsza. Na Bałtyku sięga ona tylko 0,05 m.

Geomorfologiczne znaczenie pływów jest głównie pośrednie, związane z rcgtlhn nym odsłanianiem i zalewaniem fragmentu wybrzeża. Na wybrzeżach płaskich, o tlił¹ wielkim nachyleniu, szerokość okresowo odsłanianej powierzchni może wynosić UH wet kilka kilometrów (ryc. 15.9). Ma to szczególne znaczenie dla rozwoju wyhi/f#| skalistych, gdzie są odsłaniane platformy skalne. Panują tam dogodne warunki tlili działania różnorodnych procesów wietrzeniowych, zwłaszcza dla wietrzenia solm*||ll i wietrzenia wywoływanego przez hydratację i dehydratację podłoża. Środowisku ply wowe stwarza także korzystne warunki bytowania wielu gatunków organizmów wych, w tym oddziałujących niszcząco na skałę (np. skałotocze). Na wybrzeżach akii mulacyjnych z pływami o dużym zasięgu są związane specyficzne formy rzeźby liloinl nej, między innymi szerokie równiny pływowe i słone bagna, a także zbiorowiska im morzynowe (zob. rozdział 15.7.4). Ruch wody podczas pływów pozwala tak/o (m transport produktów wietrzenia w kierunku głębszych partii akwenu. Pas wyhi/M#| między zasięgiem przypływu i odpływu, określany jako strefa międzypływowa, a • z reguły najaktywniej przekształcanym fragmentem wybrzeża.

Pływy powodują również erozję. Przypływ w wąskich estuariach może ptnvu|M wać powstanie fali pływowej, która przemieszcza się w kierunku brzegu z prędko^,,, do 30 km na godzinę. Podobnie silne prądy tworzą się podczas odpływu. Ockl/.lti|uE one niszcząco na podłoże, pogłębiając kanały pływowe. Fale pływowe wędrują i ą. w górę dolin rzecznych, na odległość nawet ponad 100 km, a ich wysokość nui/t nosić kilka metrów. Ich obecność w znaczący sposób zmienia przebieg procesów III. wialnych.

15.6. Formy abrazyjne 15.6.1. Klify

Przewodnimi formami rzeźby abrazyjnej są klify (ang. cliffs), czyli stromo nachylone lub pionowe odcinki stoku, wyrastające bezpośrednio z morza lub ograniczające od strony lądu skalną platformę przybrzeżną (ryc. 15.10). Wysokość klifów jest uzależniona od charakteru rzeźby nadbrzeża i bardzo zróżnicowana, od kilku do ponad ,!()() m w przypadku wielkich urwisk. Klify są zbudowane ze skał o różnej litologii, przy i /,ym istnieje zależność między stromością klifu a wytrzymałością ośrodka skalnego. Masywne, twarde skały, jak granit lub bazalt, tworzą na ogół urwiska, klify w skałach miękkich (np. kredzie piszącej, słabo skonsolidowanych piaskowcach, łupkach) są / reguły niższe i nachylone pod kątem 50-80°. Mogą też występować w utworach nie-/lilyfikowanych, wieku plejstoceńskiego - piaskach i glinach. Tego typu są klify na polskim wybrzeżu Bałtyku (wyspa Wolin, okolice Jastrzębiej Góry, Gdynia Orłowo), /budowane głównie z utworów lodowcowych i wodnolodowcowych, miejscami także / porwaków skał kredowych. Swoisty paradoks, jakim jest występowanie klifów w miękkim podłożu, jest łatwo wytłumaczalny. Klify tworzą się wszędzie tam, gdzie podcinanie stoku przez procesy litoralne zachodzi szybciej i efektywniej niż jego hplaszczanie przez procesy powierzchniowe.

Klify przybierają bardzo różną formę, odzwierciedlającą głównie cechy podłoża skalnego i jego wewnętrzne zróżnicowanie. W miękkim, mało zróżnicowanym podłożu (skały osadowe, utwory morenowe) przebieg linii brzegowej jest na ogół prosty, u profil stoku wyrównany (ryc. 15.11). Odmienna jest rzeźba klifu w skałach zwię-

Ryc. 15.10. Brzeg klifowy w skalach twardych, wybrzeże południowej Anglii (fot. P. Migoń)