75 (193)

Żydów). Nie ominął go jednak w końcu los pozostałych mieszkańców getta, w sierpniu 1944 roku zostaje wywieziony do Oświęcimia i tam zgładzony.

18    — Na skutek wyłączenia z terenu getta jezdni ulic Zgierskiej i Lima

nowskiego, obszar getta podzielony był na trzy kwartały połączone z sobą drewnianymi mostami i bramami dla ruchu pieszego i kołowego.

19    — Marysin — peryferyjna dzielnica Łodzi, włączona do getta.

20    — Kooperatywa — nazwa sklepu w getcie.

21    — Z posiłków w kuchniach gminnych i restauracjach korzystało 95 pro

cent ludności getta. Dane z lipca 1941 roku.

22    — Koszty wyżywienia w getcie wynosiły na osobę przeciętnie 23 Pf

dziennie. Dane za okres od 1 maja do 31 grudnia 1940 roku. W tym samym czasie koszty wyżywienia dla więźniów, ustalone przez władze niemieckie, wynosiły 40—50 Pf. O straszliwych skutkach tego stanu świadczą następujące dane: w okresie od roku 1940 do 1944 na ogólną ilość 110 798 mieszkańców getta zmarło 43 441 osób.

23    — Szczegóły o „zasiłkowcach”, patrz zapiski pod datą 20 czerwca

1941 roku.

24    — Baruch Praszkier, kierownik wydziału kuchen z ramienia żydow

skiej administracji. Bliski współpracownik Chaima Rumkowskiego.

25    — Mojżesz Karo, kierownik referatu szkolnictwa średniego w admini

stracji getta.

26    — To jest Rumkowskiemu.

27    — Politbiuro — nazwa kierownictwa organizacji młodzieży w począt

kowym okresie jej istnienia. Potem zarzucono tę nazwę jako pretensjonalną.

28    — Początkowo w organizacji młodzieżowej w szkole istniał podział na

grupy żeńskie i męskie, gdyż nauka również odbywała się oddzielnie dla dziewcząt i chłopców.

29    — Nataniel Radzyner (urodzony w 1925 roku) jeden ze współzałożycieli

organizacji młodzieży. Przez cały czas istnienia tej organizacji stał na jej czele. Członek kierownictwa organizacji lewicowej w getcie, więzień Oświęcimia.

30    — Każdy wolny skrawek ziemi w getcie wykorzystany był pod uprawę.

W tym celu usuwano nawet bruki na podwórzach. Plony uzyskane tą drogą, choć nikłe, nie były bez znaczenia dla głodującej ludności getta.

31    — Wiadomości niezbyt ścisła. Józef Stalin został przewodniczącym

Rady Komisarzy Ludowych 6 maja 1941 roku. Na stanowisku Komisarza Spraw Zagranicznych pozostał nadal Wiaczesław Mołotow. pełniąc jednocześnie funkcję wiceprzewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych.

32    — Jerzy Rapaport (1925—1947). Jeden ze współzałożycieli organizacji

młodzieży i członek jej kierownictwa. Więzień Oświęcimia. Po wojnie sprawował szereg funkcji w ZWM, do 1947 roku, kierownik Wydziału propagandy Zarządu Łódzkiego ZWM. Zginął śmiercią tragiczną w 1947 roku

33    — Szyjo Sonnabend (1924—1942). Jeden ze współzałożycieli organizacji

młodzieży. Zmarł na gruźlicę płuc.

34    — Rachela Krengiel-Pacanowska — „Ziula” (1904—1942) — nauczyciel

ka, członek PPS-Lewicy, KPP, wieloletni więzień sanacyjny (łącznie 10 lat przebywała w więzieniach), jedna z założycieli organizacji lewicowej w getcie łódzkim. Do momentu wywiezienia do obozu zagłady w Chełmnie stała na czele organizacji. W kwietniu 1958 roku Rada Państwa PRL w uznaniu zasług za udział w walce z okupantem przyznała jej pośmiertnie „Sztandar Pracy”.

35    — W początkowym okresie w getcie na uroczystych spotkaniach orga

nizacyjnych z okazji 1 Maja, rocznicy Rewolucji Październikowej, „Trzech L” (rocznicy śmierci W. Lenina K. Liebknecnta, R. Luksemburg — w trzeciej dekadzie stycznia) i innych, uczestnikom wręczano czerwone kokardki. Później zwyczaj ten, ze względu na bezpieczeństwo, został zaniechany.

36    — Chodzi o wartość dodatkową.

37    — Maria Prentka, nauczycielka gimnazjum. W sierpniu 1944 roku zo

stała deportowana do Oświęcimia.

38    — Jakub Blausztajn (urodzony w roku 1925), syn kierownika jednej

z aptek w getcie, kolega szkolny Dawida Sierakowiaka, członek organizacji młodzieży, były więzień Oświęcimia.

39    — Alfred Taube — „Fredek” (1925—1945), członek kierownictwa orga

nizacji młodzieży. Więzień Oświęcimia. Zmarł w Niemczech bezpośrednio po zakończeniu wojny.

40    — Fela Glezer (1926—1945), aktywistka organizacji młodzieżowej w get

cie, w sierpniu 1944 roku deportowana do Oświęcimia, następnie do Stutthofu, gdzie zginęła.

41    — Feliks Garnfinkiel, poeta żydowski, przez pewien czas członek kie

rownictwa organizacji lewicowej. W sierpniu 1944 roku deportowany do Oświęcimia.

42    — Chodzi o Wolfa Goldberga, aktywistę organizacji. W sierpniu 1944

roku deportowany do Oświęcimia.

43    — Genia Szlak (1908—1944), robotnica, członek KZMP, członek kierow

nictwa organizacji lewicowej w getcie. W sierpniu 1944 roku została deportowana do Oświęcimia.

44    — Autor chciał zapewne powiedzieć, że artykuły te ze względu na cen

zurę nie będą mogły się ukazać.

45    — Natalia Sierakowiak (urodzona 12. VIII. 1927 roku) — siostra autora,

najprawdopodobniej w sierpniu 1914 roku deportowana do Oświęcimia.

48 — Stany Zjednoczone wypowiedziały wojnę Niemcom 6 kwietnia 1917 roku.

47    — Oficjalny organ Starszeństwa Żydów, faktycznie Rumkowskiego.

Pierwszy numer „Gettocajtung” (tygodnik w języku żydowskim) ukazał się 7 marca 1941 roku, ostatni 21 września 1941 roku. W sumie ukazało się 18 numerów. „Gettocajtung” zawierało zarządzenia wiadomości wyłącznie wewnątrzgettowe. Każdy numer tej gazety był tłumaczony na język niemiecki i przesyłany przez Rumkow-kowskiego do Kripo (Kriminalpolizei).

48    — Chodzi tu (jak i wszędzie, gdzie mowa o kawie) oczywiście o na

miastkę kawy zbożowej.

49    — Chodzi zapewne o książkę Karola Radka „Portrety i pamflety”.

50    — Lolek Dudelczyk, kolega szkolny Dawida Sierakowiaka, pisywał

wiersze o tematyce związanej z życiem getta. Część z nich zachowała się w jednym z brulionów znalezionych razem z Dziennikiem Dawida Sierakowiaka.

51    — Obrót pocztowy między gettem a światem zewnętrznym różnie

przedstawiał się w poszczególnych okresach. Tak na przykład dnia 20. VII. 1941 roku poczta w getcie otrzymała polecenie wstrzymania

153