86

fftaria literatury

fftaria literatury

HISTORIA LITERATURY

Leopold Staff (1878-1957)

-    poeta, krytyk, eseista. Cechy poezji Staffa z okresu dwudziestolecia międzywojennego: przezwyciężenie konwencji młodopolskich, klasycyzm, filozofia stoicyzmu, lad, pochwala życia, franciszkanizm. Tomiki: Wysokie drzewa, Barwa miodu, Uśmiechy godzin. Por. biogram w rozdziale Mtoda Polska.

Anatol Stern (1899-1968)

-    poeta, współtwórca polskiego futuryzmu. Autor tomików wierszy i poematu Europa, scenarzysta filmowy, tłumacz poezji Włodzimierza Majakowskiego.

Julian Tuwim (1894-1953)

-    poeta, satyryk, tłumacz, związany ze Skamandrem, współtwórca kabaretu „Pikador", współpracował z kabaretami: „Qui Pro Quo", „Banda", „Cyrulik Warszawski". Cechy poezji: bunt przeciw nastrojom

i poetyce Młodej Polski (głównie przeciw dekadentyzmowi), ekspresjonizm, witalizm, dioni-zyjskość, dynamizm, biologizm, klasycyzm, humanitaryzm, eg-zystencjalizm, nawiązania do romantyzmu, biegłość w operowaniu słowem, bogactwo języka (od potocznego, wulgarnego do poetyckiego), fantazja słowotwórcza, baśnio-wość, groteska, satyra polityczna. Tomiki: Czyhanie na Boga, Sokrates tańczący, Rzecz czarnoleska, Biblia cygańska, Jarmark rymów, Treść gorejąca,

Bal w operze.

Leopold Stofl

Kazimierz Wierzyński

(1894-1969) - poeta, prozaik, eseista, związany ze Skamandrem. Cechy poezji: witalizm, dionizyjskość, euforia, refleksyjność, katastrofizm, nawiązania do romantyzmu, zapowiedź tyrteizmu, humanizm, tragizm. Tomiki: Wróble na dachu, Wielka Niedźwiedzica, Gorzki urodzaj, Laur olimpijski, Wolność tragiczna, Kurhany.

Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy) (1885-1939) - dramatopisarz, prozaik, malarz, teoretyk sztuki, twórca teorii „czystej formy". Cechy twórczości: groteska, absurd, czysta forma, poetyka halucynacji, snu, katastrofizm, erotyzm, karnawaliza-cja, parodia, dekadentyzm. Dramaty: Szewcy, Matka; proza: Pożegnanie jesieni, Nienasycenie.

Jerzy Zagórski

(1907-1984) - poeta zwią. zany z grupą Żagary, autor wierszy, poematów, dramatów i szkiców literackich. Jego utwory (m.in. Ostrze mostu, Wyprawy, Przyjście wroga) reprezentują nurt niepokoju moralnego, społecznego i katastrofizm, wyrażający się w wizjach zagłady cywilizacji.

Stefan Żeromski

(1864-1925) - na okres dwudziestolecia międzywojennego przypada ostania faza jego twórczości, opublikował: Przedwiośnie, poematy prozą Wisła i Międzymorze oraz synkretyczny utwór Wiatr od morza. Por. biogram w rozdziale Młoda Polsko.

Franz Kafka (1883-1924)

-    pisarz austriacki pochodzenia żydowskiego, zamieszkały w Pradze; autor powieści: Zamek, Proces, Wyrok. Opisywał zmaganie zniewolonego człowieka z bezwzględną, anonimową siło, zazwyczaj instytucją. Operował parabolą, groteską, absurdem.

James Joyce (1882-1941

-    irlandzki prozaik, twórca nowoczesnej, awangardowe; powieści (antypowieści)

XX wieku. Dzieła: powieść Ulisses, cykl opowiadań Oe-blińczycy, poemat prozą Finnegan's Wake.

Terminy literackie i pojęcia

czysta forma - pojęcie estetyki stworzonej przez Witkacego; konstrukcja elementów oderwanych od życiowych realiów i motywacji logicznych, zapewniająca dziełu integralność i niezależność; najbliższe ideałowi czystej formy miały być malarstwo abstrakcyjne i muzyka

dramat groteskowy - gatunek nowoczesnego dramatu, typowy dla teatru absurdu; tradycyjną akcję dramatyczną zastępują w nim luźne sceny, złożone z dialogów bohaterów wplątanych w absurdalne, nieprawdopodobne sytuacje; operuje groteską, nonsensem

Motywy popularne w IH®* raturze dwudziestoleci⁰

•    miasto

•    rewolucja

•    wojna

•    kobieta

•    dom

•    apokalipsa

•    miłość

• egzystencjalizm

Jako filozofia bytu egzystencjalizm zajmował się przede wszystkim problemami etycznymi i antropologicznymi, pojęciem istnienia i nicości, absurdem życia ludzkiego. Za atrybut istnienia uznawał odczuwaną przez człowieka niepewność, lęk, kruchość własnej egzystencji. Cechy: irracjonalizm, pesymizm, ścisły związek z literaturą.

Przedstawiciele:

Martin Heidegger

(J889-1976) filozof niemiecki, uważany za jednego z najważniejszych myślicieli XX wieku. Za najważniejsze dzieło Heideggera uważa się Dzieło i czas,

elipsa - jedna z figur retorycznych polegająca na celowym pominięciu w zdaniu jakiegoś wyrażenia, które da się odtworzyć z kontekstu wypowiedzi

groteska - kategoria estetyczna polegająca na: fantastyce, absurdzie, lekceważeniu zasady decorum, parodii, trawestacji, kontraście, kpinie z uznanych wzorców i norm

powieść psychologiczna - powieść, w której uwaga narratora koncentruje się na doznaniach wewnętrznych postaci; drobiazgowa

analiza psychologiczna przeważa nad zredukowaną do minimum akcją

strumień świadomości - odmiana monologu wewnętrznego bohatera powieści psychologicznej; technika zapoczątkowana przez Jamesa Joyce'a w Ulissesie (1922 r.)

układ rozkwitania - termin wprowadzony przez Tadeusza Peipera; wypowiedź poetycka polegająca na rozwijaniu słowa czy zdania przez stopniowe dopełnianie go i doprecyzowywanie

Filozofia

w którym filozof zajmuje się analizą ontologiczną ludzkiego bycia. Istota istnienia człowieka leży w jego egzystencji - śwadomej i nakierowanej na śmierć. Bycie człowieka jest byciem-ku-śmierci, otoczonym przez nicość.

Karl Jaspers (1883-1969)

- pojmował filozofię jako praktykę, której zadaniem miało być wyjaśnianie egzystencji. Nawiązywał do myśli Sarena Kierkegaarda i Jean Paula Sartre'a. Uważał, że doświadczenie egzystencjalne może rozwijać się tylko w świecie poszanowania indywidualnej i politycznej wolności.

Jean Paul Sartre

(1905-1980) - filozof, pisarz, przywódca francuskich egzystencjalistów, laureat literackiej Nagrody Nobla, której zresztą nie przyjął.

W filozoficznych dramatach ukazywał życie jako teatr (topos theatrum mundi). Sartre'a zajmował przede wszystkim problem ludzkiej wolności. Na ile człowiek kształtuje swój los wobec założenia, że stajemy się takimi, jakimi widzą nas inni ludzie (słynne zdanie filozofa, że „piekło to inni"). Dzieła z okresu dwudziestolecia międzywojennego: Mdłości, Wyobraźnia, Byt i nicość, Mur.