88 (107)

I IMmbcU.i.* Ihi-łf iński, )> KitWHoib.    jmAw/falA>r«&i<»> ?)('•

:S&N9TM!. W IS405-O, • l» WNPWN

związane są z podatnością na utlenianie (powstają izw. związki epoksydowe) i wiązaniem DNA przez powstające metabolity.

Azotyny, azotany i nitrozoaminy. Intensywne nawożenie użytków rolnych sprzyja kumulacji azotynów i azotanów (Brzóska i in. 1999: 69-92, Siemiński 2007: i-13, 256-257) w glebach i roślinach. Szczególnie silnie akumulująjc: buraki czerwone, marchew, kapusta, szpinak, groszek zielony, rzepa, sałata, ogórki i rzodkiewka. Spożywanie, surowych i gotowanych roślin skażonych dużymi dawkami nawozów może być-szczególnie w przypadku dzieci - groźne dla zdrowia. W przewodzie pokarmowym bakterie redukują azotany do azotynów, które utleniają żelazo hemowe, powodując powstawanie methemoglobiny (nieczynnej postaci hemoglobiny), niezdolnej do przenoszenia tlenu. Met hemoglobinemia, czyli patologiczne zwiększenie methemoglobiny we krwi, spowodowana spożyciem warzyw skażonych nawozami azotowymi występuje dość często.

W środowisku glebowym azotyny i azotany reagują z aminami, tworząc nitrozoami-ny, które również kumulują się w roślinach spożywanych później przez człowieka. Specjaliści Wl 10 uznają nitrozoaminy za jedne z. najgroźniejszych biologicznie „trucizn środowiskowych'', o działaniu mutagennym, teratogennym i kancerogennym. Sa one stosunkowo trwałe. Silniejsze działanie rakotwórcze niż one mają tylko mikotoksyny-trucizny produkowane przez niektóre grzyby pleśniowe.

Azotyny, azotany i nitrozoaminy pochodzą z. wody zanieczyszczonej spływami powierzchniowymi / nawożonych pól oraz / wędlin peklowanych azotynem i azotanem sodowym (w przypadku zaniechania peklowania grożą nam w wędlinach mikotoksy ny). Tworzenie nitrozoamin może następować także w organizmie człowieka z udziałem tlenków azotu, halogenków nirrozylu i innych związków nitrozujących znajdujących się w zanieczyszczonym powietrzu.

Pestycydy. Pestycydy (Brzóska i in. 1999: 54 62; Alloway. Awers 1999: 316 325; Grzybowska 1974: 79-104; Starek 1990: 137-152, Siemiński 2007: 529-538) to związki służące do zwalczania szkodników roślin uprawnych. Większość z nich niszczy owady. Najczęściej stosowaną i najbardziej rozpowszechnioną grupę pestycydów stanowią preparaty chloroorganiczne (m.in. insektycyd DDT wprowadzony do masowego użytku w latach 40. XX w.). DDT nie wykazuje toksyczności ostrej, ale charaktery/uje się znaczną trwałością i zdolnością do akumulacji w żywych organizmach, głów nie w tkance tłuszczowej. Do organizmu człowieka dociera przede wszystkim drogą pokarmową. Mimo powszechnego przed laty użycia I )D I nie udowodniono negatywnych skutków jego używania. Śmiertelna dawka preparatu wynosi 200-500 mg na kilogram masy ciała.

Głównym powodem zakazu stosowania DDT w wielu krajach świata było slwier-dzenie jego ujemnego działania na inne organizmy stałocieplne (głównie ptaki). Badania laboratoryjne dowodzą możliwości neurotoksycznego oddziaływania DDT, a także upośledzenia procesów odpornościowych.

Mniej znane, lecz nieraz bardziej niebezpieczne dla człowieka, są pestycydy z grupy węglowodorów chlorowanych - lindan, aldrin, dieldrin. heptachlor, endosullan. Zagrożenie stanowi przede wszystkim niewłaściwe obchodzenie się z nimi.

Pestycydy fosforoorganiczne są nietrwale, więc nie kumulują się w organizmach żywych i środowisku, ale wykazu ją toksyczność ostrą. W Polsce pestycydy fosforoorganiczne powodują 3% wszystkich zatruć ostrych. Niebezpieczne są także trucizny zawierające metale ciężkie (fungicydy, które zawierają rtęć stosowane jako zaprawy nasienne).

I,    i;    t! Ki,-l:n;AvJ<i.<Xh-    .»r,<v'»i«vpr-mtio —ł«.

ISBN W8-MJ1I IW9S n c fcv WN fWN :i*t«

Metale ciężkie. Metale ciężkie, o liczbie atomowej powyżej 20. są bardzo niebezpieczne dla zdrowia (Dobrowolski 1995: 155-172. Markiewicz 1990: 117-136, Simmons 1979: 370 375. Żukowski 1997: 191 197). Niektóre z nich (np. żelazo, kobalt, cynk i miedź) występują w organizmach jako niezbędne mikroelementy, ale ich nadmiar po woduje różne negatywne konsekwencje zdrowotne. Bardziej toksyczne są jednak metale ciężkie, które nie pełnią funkcji biochemicznych w organizmie.

Działają na zasadzie współzawodnictwa, wypierając z cząstek czynnych biologicznie zawarte w nich metaliczne mikroelementy (np. kadm wypiera cynk).

Badania wykazały wiele negatywnych skutków (m.in. rakotwórczych i teratogennych) działania metali ciężkich.

W latach 50. XX w. nad zatoką Minamaia na japońskiej wyspie Kiusiu doszło do masowego zatrucia rtęcią w rodzinach rybaków. Jego przyczyną było spożywanie mięczaków i ryb zatrutych metylortęcią, poławianych w wodach zatoki, do której z fabryki winylu odprowadzano ścieki zawierające związki rtęci. Objawami choroby ..mmamnta" były zaburzenia ruchu, mowy oraz otępienie połączone niejednokrotnie z poważnymi uszkodzeniami układu nerwowego. Kobiety rodziły dzieci z licznymi wadami rozwojowymi. ponieważ niektóre związki rtęci łatwo przekraczają barierę łożyska. Pierwsze dziecko z zaburzeniami psychicznymi i fizycznymi urodziło się w 1953 r. Dopiero w 1959 r. naukowcy postawili diagnozę, ł.ączną liczbę ofiar śmiertelnych ocenia się na 100-230. Chorowało 300-10 tys. osób. Wiele z nich pozostało kalekami. Poszkodowani wystąpili do sądu o odszkodowania. Proces trwał 25 lal i zakończył się bez wyroku. Właściciele fabryki wypłacili jedynie ,.z dobrej woli" niewielkie zapomogi, chociaż nie poczuwali się do winy. W 1965 r. doszło ponownie do zatruć rtęcią w Japonii - w miejscowości Niigata. Stwierdzono 669 przypadków zatruć i 55 zgonów.

W Japonii doszło także do masowego zatrucia kadmem, /okłady chemiczne Mitsui odprowadzały ścieki zawierające duże ilości kadmu do rzeki Jiutsu, której wód używano do nawadniania pól ryżowych. Spożywanie skażonego ryżu doprowadziło do Lzw. choroby „itai-itai" polegającej na odwapnieniu kręgosłupa i kości kończyn oraz zaniku mięśni. Kości stały się rak kruche, że nawet niewielkie ruchy, powodowane choćby bólem, prowadziły do ich pękania. Występowały także powszechnie poważne uszkodzenia nerek.

W Pakistanie, Iraku i Gwatemali wskutek spożycia ziarna siewnego zaprawionego przeciw grzybom organicznymi związkami rtęci zatruło się i zmarło wiele osób.

Sugeruje się. żc jedną z przyczyn upadku cesarstwa rzymskiego mogła być ołowica. Najbogatsi obywatele rzymscy używali naczyń i sztućców ołowianych. Kury akweduktów były również z ołowiu. Warstwa rządząca była chronicznie zatruwana ołowiem. Doprowadzić lo mogło m.in. do zmian czynnościowych i uszkodzeń układu nerwowego, objawiających się różnymi zaburzeniami psychicznymi, apatią, a u dzieci opóźnieniem rozwoju umysłowego. W cfckcic osoby z warstw rządzących miały się stać niezdolne do kierowania państwem. Nie należy jednak przeceniać znaczenia tego czynnika w upadku Rzymu.

Następna strona )