8 (83)

356 _IV. Prawda i miły o jakości życia osób z niepełnosprawnością sensoryczną

W odniesieniu do przedstawionych założeń można rozpatrywać (analizować) sytuację osoby niepełnosprawnej. Poziom jej funkcjonowania na poszczególnych płaszczyznach życia pozostaje w ścisłej interakcji z otoczeniem, które dostarcza różnorodnych form i możliwości wsparcia. Niemniej ich rola uzależniona jest od mechanizmów odbioru cechujących osobę niepełnosprawną, czyli od jej potrzeb, oczekiwań, a także specyfiki sytuacji trudnych, których ta osoba doświadcza. W związku z tym wsparcie społeczne tutaj analizowane należy rozumieć w ujęciu funkcjonalnym jako dynamiczną interakcję zachodzącą pomiędzy osobą wspomagającą a wspomaganą (Sęk, Cieślak 2004).    •

Związek zachodzący pomiędzy wsparciem społecznym a poczuciem jakości życia opiera się na stwierdzonych wielokrotnie w badaniach zależnościach pomiędzy wsparciem społecznym a radzeniem sobie w sytuacjach trudnych (An-tonovsky 1995; Ohme 1998; Sęk2001; Kirenko2002), co ma konsekwenq'e w tzw. dobrostanie psychicznym i fizycznym osoby. H. Sęk, T. Pasikowski (2001) wykazali na podstawie badań, iż emocjonalne wsparcie społeczne, pozytywnie korelując z proaktywnym radzeniem sobie, prowadzi do podwyższenia jakości życia osoby niepełnosprawnej.

Jak podkreśla M. Kulczycki (1991), każde osiągnięcie rozwojowe w postaci pokonanego problemu, rozwiązania sytuacji trudnej może tworzyć odpowiednie warunki do wyższej oceny własnego życia, przede wszystkim w zakresie jego sensowności i produktywności. Okazuje się więc, że poczucie zadowolenia z życia człowieka opiera się nie tylko na wyniku wartościowania i oceniania doświadczanych sytuacji, ale także na ostatecznym bilansie radzenia sobie w sytuacjach trudnych, powodujących zakłócenie równowagi wewnętrznej oraz relacji z otoczeniem. Uzyskanie bowiem względnej autonomii w poszczególnych wymiarach życia, wyznaczonej efektywnymi sposobami radzenia sobie z trudnościami, stanowi istotny warunek wzrostu jego jakości w subiektywnej percepcji (Poprawa 1994). Z kolei wysokie poczucie jakości życia sprzyja adaptacji społecznej i przyjmowaniu wsparcia społecznego, dlatego należy wskazać na ścisłą współzależność pomiędzy analizowanymi zmiennymi.

Trudności wynikające z niepełnosprawności, ich percepcja społeczna i własna, przeżywanie doświadczanych sytuacji trudnych, cechujące młodzież z uszkodzonym narządem wzroku, pozostają w relacji z dokonywaniem przez nią oceny jakości życia. W podejmowanych analizach przedmiot zainteresowań skupia się na społecznym aspekcie tego procesu oceniania w postaci udzielanego wsparcia, podlegającego oddziaływaniom wielu innych zmiennych wzajemnie się warunkujących.

Przyjmując za Z. Ratajczak (1993), iż subiektywny wymiar jakości życia opiera się w znacznej mierze na poznawczej ocenie relacji między sobą a światem, można założyć, że na podstawie oceny wsparcia społecznego z perspektywy otrzy-manie-zapotrzebowanie, dokonanej przez młodzież słabo widzącą, kształtuje się jej ocena jakości życia na różnych płaszczyznach funkcjonowania.

Założenia badań własnych

Głównym celem podjętych badań była analiza sytuacji psychospołecznej młodzieży słabo widzącej w kontekście oceny poczucia jakości życia oraz doświadczanego wsparcia społecznego. Problematykę badawczą uszczegółowiły następujące pytania:

1.    Jaki jest poziom wsparcia społecznego młodzieży słabo widzącej?

2.    Jaka jest sieć wsparcia społecznego badanych osób?

3.    Jakie jest poczucie jakości życia młodzieży słabo widzącej?

4.    Czy istnieje, a jeżeli tak, to jaki jest związek zależnościowy pomiędzy wsparciem społecznym a poczuciem jakości życia badanych osób?

Zgodnie z przyjętymi w metodologii zasadami nie stawiano hipotez do problemów diagnostycznych (Łobocki 1984). Hipotezę sformułowano w odniesieniu do problemu zależnościowego.

Do celów badawczych posłużyły dwa kwestionariusze, a mianowicie: Kwestionariusz Wsparcia Społecznego (NSSQ) J. S. Norbeck oraz Kwestionariusz Poczucia Jakości Życia (QLQ) R. L. Schalocka iK. D. Keitha w adaptacji A. Jurosa.

Kwestionariusz NSSQ pozwala określić poziom wsparcia społecznego oraz zidentyfikować osoby udzielające wsparcia, czyli tworzące tzw. sieć społeczną, w następujących wymiarach: emocje, afirmacje, pomoc. Kwestionariusz obejmuje trzy części. Pierwsza zawiera informacje o osobach znaczących i pozwala określić stopień powiązania pomiędzy badanym a tymi osobami (J. Kirenko 2002). W części drugiej respondent odpowiada na osiem pytań. Dotyczą one tego, w jakim stopniu źródłowe grupy wsparcia: zapewniają badanemu poczucie szczęścia, szacunku i podziwu (Emocje); zasługują na jego zaufanie i wspierają respondenta w działaniach fizycznych/umysłowych (Afirmacja); są gotowe do udzielenia pomocy funkcjonalnej czy materialnej (np. pożyczenie pieniędzy, pomoc w chorobie) (Pomoc). Końcowe dwa pytania kwestionariusza pozwalają określić czas trwania znajomości z osobami znaczącymi, a także częstość kontaktów (bezpośrednich lub pośrednich) z grupami źródłowymi wsparcia. Trzecia część kwestionariusza służy do zebrania informacji odnośnie do tego, czy badana osoba utraciła w minionym roku kogoś bliskiego (Kirenko, Lesiewicz 2002).

Kwestionariusz Poczucia Jakości Żyda składa się z czterech skal tworzących ogólną jakość żyda: zadowolenie, umiejętność/produktywność, możliwość dzia-łania/niezależność, przynależność do społeczności/integracja ze społecznością. Badany musi ocenić, w jakim stopniu twierdzenia tworzące daną sferę są zgodne z jego przekonaniami i uczuciami. Wynik ogólny jest sumą punktów uzyskanych we wszystkich pytaniach. Polskiej adaptacji dokonał A. Juros. Wersja oryginalna zawiera 40 pytań (Oleś, Steuden, Toczołowski 2002). Na użytek niniejszych badań dokonano modyfikacji narzędzia. Polegała ona na pominiędu pytań dotyczących pracy zawodowej, które nie są diagnostyczne dla objętych badaniami osób.