Atlas muzyki2

Wielkie kultury antyczne / Grecja III: teoria muzyki, zabytki 175

VT w. pn.e. PITAGORAS Sdoł liczbowe podstawy muzyki. Chodziło Jadę wszystkim o proporcje interwałowe (zob. JW lecz kryło się za lym przekonanie, ze po-jusreii;! kosmosu i duszy ludzkiej opierają się na tvch samych proporcjach harmonicznych. Mu-Ma. dzięki swej liczbowej istocie, odzwierciedla porządek wszechświata, zarąząrh jednak ma upływ na umysł i charakter człowieka: staje się czynnikiem moralnym I społecznym, który winien jp uwzględniany w procesie wychowania i w życiu publicznym. Muzyka może stać się niebezpieczna, jeśli złamie dawne, ścisłe zasady i zwróci się ku nowym, orgiastycznym formom i niekontrolowanemu subiektywizmowi.

Zgodnie z tym poglądem. PLATON protestuje przeciw „nowej muzyce” V7TV w. p.n.e. (zob. s 165). natomiast ARYSTOTELES (384-322) obiektywizuję teorię etosu i broni nowej muzyki, przedstawiając odpowiadającą jej estetykę. Zyskuje na znaczeniu teoria, przede wszystkim za sprawą ucznia ARYSTOTELESA, ARYSTOK-SENOSA Z TARENTU (354-300); ów w przeciwieństwie do pitagorejczyków powołuje się nie na liczbę, ale na doświadczenie słuchowe: EUKLIDES Z ALEKSANDRII (ok. 300 p.n.e.)_f i wielu innych teoretyków (zob. $< 178). zajmuje się problemami harmonii, proporcji interwałowych. rytmu, notacji itp. Grecka notacja (od VI w: jm.e.) miała zastosowanie w teorii i nauce. Istniały dwa systemy, wcześniejszy - dla muzyki instrumentalnej, i późniejszy - dla wokalnej. W obu używano notacji literowych. Notacja wokalna bardzo systematycznie używa alfabetu joń-skiego; każda litera określa wysokość dźwięku, alfa - podstawowy stopień diatonicznyf beta -pojedynczo podwyższony chromatyczny stopień /«i gamma - podwójnie podwyższony stopień en-narnwniczny. W notacji instrumentalnej ten sam znak zostaje odpowiednio dwukrotnie obrócony (rys. A). Oktawą wyjściową jest środkowa, górną zaznacza się apostrofami (tak jak dziś), dolną odwróceniem znaków.

Zabytki

Spośród 40 odkrytych do dziś przykładów nutowych muzyki gr. (POHLMANN) z cza sów p.n.e. pochodzą:

-    fragment Orestesa EURYPIDESA (pierwsze stasimón chóru), koniec III w. pn.e.. papirus Wiedeń G 2315 (rys. B);

-    fragment tragedii (3 strofy). II w. pn.e., papirus Zenon 59533;

-    5 innych małych fragmentów dramatów. II w. p.n.e., papirusy Wiedeń 29825a-f;

-2 hymny do APOLLINA, zachowane w całości. II w. p.n.e., wyryte na południowej ścian* skarbcu ateńskiego w Delfach;

-    skolion SE1KILOSA. zachowań)- w catojo.

II w. p.n.e. (I w. n.e.7). kolumna nagrobno, das KoDCiihaga. U*v.

ⁿ-^c- ^oprŚ“

^Sviril(liirÓ«' teoretycznych zachował, a,

iiHmiW<EDESA z kmy fe

lał w II w. n.e. na dworze H ADRIAN A: do Muzy. do Heliosa i do Nemesw;

-    fragment z Meleagros (EURYPIDES), II w. n.e., papirus z Oxyrynchos 2436;

-    2 fragmenty tragedii. II w. n.e., papirus Oslo 1413;

-2 fragmenty dramatu. II w. ii.c„ papirus Michigan 2958;

-    5 fragmentów: pean. Pleśń na śmierć AJAKSA. fragment tragedii. 2 utwory instrumentalne. II w. n.e., papirus Berlin 6870;

-    5 utworów instrumentalnych z antycznej lekcji muzyki (bardzo krótkie);

oraz wczesnochrześcijański Hymn z < )\> rynebus (III w., zob. s. 180).

Fragment Orestesa EURYPIDESA został zapisany ok. 200 lal po swym powstaniu (oryginaT’) Rys. B pokazuje jego cześć (wers 327 lub 343). Nad tekstem znajdują się litery notacji wokalnej, na wysokości tekstu znaki instrumentalnych wstawek; ich położenie wskazują dźwięki fu i A. Melodia jest chromatyczna lub enharmonkzna. a rytm wyznaczany tekstem.

Pieśń Scikilosa to skollon. Pochodzi z kolumny grobowej Seikilosa z Tralles w Azji Mniejszej (rys. C, całość). Jest to pieśń biesiadna wzywająca do korzystania z przyjemności krótkiego życia. Melodia wyznacza tonację: zakres okowy ć‘-e, dźwięk centralny a (mrar), najwyższy dźwięk oraz dźwięk końcowy <- (,Jinalis% pófkudcncjc na g (takt 4 i 6) oraz dyspozycja półtonów dają w rezultacie skulę frygijską. właściwie dW. tu transponowuną o cały ton w górę (2 krzyżyki). Grecy postrzegali tę tonację jako miękką i pełną skargi, tymczasem dziś pieśń sprawia wrażenie radosnego dur (twory trójdżwięfcowc. toneer-ne metrum 6/8). Zmieniło się więc odczucie melodii (czyli tonacji), które jest zależne od budowy stopniowej danej skali. Klasyczną tonacją grecką była pełna blasku tonacja dorycka, swym charakterem odpowiadająca dzisiejszemu dar. które juko skala ma podobną budowę, z dźwiękami prowadzącymi do końcowych dźwięków telrachordów. przy czym dźwięk końcowy drugiego tclrachordu (r w C-dur) jest {HWghu^a pierwszego i zarazem dźwiękiem głównym •• dzisiejszą tontką. (Dźwięk początkowy drugicę** tclrachordu. nw.w. ma znaczenie d/iwcjucj dominanty). Ponieważ Grecy postrzegali ruch melodyczny w- kierunku z góry na dół, realizowali skalę doiycką jako gamęc w dóŁ j> *fczs* gd> ta ki sam układ interwalów' w górę doje coinc C-dur (rys. D). Gama e jest w naszym odczuciu po krewna minorowi (frygtpkm tmmf* iitkirłnak. gama C-dur brzmi dla nas jako czysty dar