BN7

LXXII WERSYFIKACJA

stów. Podobnie jak oni tworzył autor Kamienia dźwięczność ostrą, atakującą wrażliwość. Służyło to także brutalizmowi rzeczywistości. W Inwokacji (K) Czechowicz pisał:

w pikowej bluzce córka komunisty w jedwabnej koszuli lord dysonansowy dystych

Obraz ten nie tylko jest dysonansowy znaczeniowo, ale — przez ostatni wers o charakterze komentarza — i co do rodzaju muzyczności.

Na obszarze muzyczności Czechowicza znajduje się i odgrywa znaczną rolę tradycyjna wersyfikacja i jej środki. Często poeta bierze kontur klasycznego wiersza czy strofy i on poddaje ton. Korzysta Czechowicz z sekstyny, z czterowierszowej strofy, używa regularnego trzynastozgłoskowca. Nie czynił tak dla samej wierności tradycji, ale dla korzyści, jakie taka praktyka przynosiła. Czechowicz doskonale uzgadnia różne poetyki, dowodem — wiersz o świerszczach (nw):

paście się paście w chrzęście połonin włóczęgi świerszcze śpiewacze chmura za chmurą góra za górą za górą goni

zwiastuje rzeczy podwójny urok tak nie inaczej

Co tu narzuca tak sugestywną muzyczność? Niewątpliwie niesłychanie stężona instrumentacja dwu pierwszych wersów, a także powtórzenia, nawiązania i mocne spięcia dźwiękowe zakończeń wierszy. Ale nie jedynie. Tok niektórych linijek brzmi znajomo: to kontur czystego dziesięciozgłoskowca. Obejmuje on 50 procent wszystkich wersów utworu, on decyduje o brzmieniu i muzyczności wiersza. Przy tym — rzecz nie bez znaczenia — wersy te znajdują się w miejscu inicjalnym, otwierają każdą strofę, one poddają i narzucają ton. Na tle tej regularności tym bardziej wyraziste stają się wersy nieregularne, zwłaszcza krótkie. Dopiero przy klasycznie

In/.iniącym wersie ten krótki, charakterystyczny, Czechowiczowski wrót „tak nie inaczej” uzyskuje swoje kategorycznie orzekające i mczenie.

Nie zawsze odwołuje się Czechowicz do jednego typu wiersza.

«l/ęsto znajdują się obok siebie wersy będące aluzją do różnych ■lystcmów wersyfikacyjnych. Muzyczność staje się wtedy bardziej różnicowana, dyskretna, falująca zmieniającą się intonacją. Często wykorzystuje poeta kombinację wersów długich i krótkich. Po dłu-r i ni zdaniu następuje zwykle koda krótka, nagła, sumująca wszystko:

i tak kiedyś zaleje sława ciemnym złotem

grób

(to wiem, 11 w)

l’o wzór najbardziej znamienny i wielokrotnie powtarzany. Widać, 'c u Czechowicza wers wersowi nie jest równy pod względem war-lo.ści i znaczenia. Szczególnie ważną rolę odgrywają wersy o odrębnym w stosunku do całości toku, które jakby poddają ton, organizują utwór muzycznie. Oto parę przykładów:

wiatr wieści niósł a magiczna szła noc (.widzenie, nw)

słup ognisty wiotczał karminem tylko siał {złe dwie minuty, wb)

od strony strun od strony strun

(piosenka czeski domek, nc)

w dolinie tej za liściem liść

{elegia niemocy, nw)

Muzyczność Czechowicza to także cały system aliteracji, para-lelizmów, powtórzeń, rymów wewnętrznych, asonansów, od których poeta nigdy nie odstępuje, chiazmów dźwiękowych. Nie pojedynczy bowiem element stanowi u niego o stronie dźwiękowej wiersza, ale cały ich zespół, wzajemne ich sprzężenie.