CCF20071021002 (2)

zane, szczególnie zagrażają rozwojowi osobowości dziecka, zarówno jego procesów emocjonalno-motywacyjnym, jak i struktury „ja”¹.

Dzieci przewlekle chore różnią się od swych rówieśników nie tylko tym, że mają takie czy inne dolegliwości, ale wymagają one stałych zabiegów leczniczych, muszą przestrzegać zaleceń lekarskich i podlegają rozmaitym zakazom i ograniczeniom, które nie obowiązują innych dzieci².

W literaturze można spotkać się z podziałem czynników, wpływających na rozwój osobowości dziecka chorego, na pierwotne (związane z daną jednostką chorobową) oraz wtórne³, takie jak pobyt w szpitalu, ból i lęk oraz frustracja potrzeb. Według Tadeusza Ostrowskiego, potrzeby psychiczne dzieci można podzielić na emocjonalne, poznawcze i behawioralne, czyli związane z jego zachowaniem się. Potrzeby emocjonalne to przede wszystkim: potrzeba bycia kochanym w sposób bezwarunkowy, potrzeba dawania miłości, potrzeba bycia szanowanym jako osoba i powiązana z nimi potrzeba bezpieczeństwa oraz potrzeba radości życia, cieszenia się życiem. Lista potrzeb dzieci i ludzi dorosłych jest podobna z tym, że u dzieci przeważa postawa „biorę” nad „daję”, również w wymiarze uczuciowym. Potrzeby poznawcze związane są głównie ze stymulacją warunkującą rozwój intelektualny dziecka, czyli dostarczaniem mu wiadomości, materiałów (np. książek, czasopism, audycji radiowych czy telewizyjnych, programów komputerowych), sytuacji kształcących (podczas wycieczek czy współpracy z dorosłymi). Dziecięca potrzeba poznawania świata jest jednym z podstawowych źródeł motywacji zachowań i właściwie wystarczy jej nie hamować, a dziecko samo będzie szukało stymulacji poznawczej. Potrzeby behawioralne dzieci dotyczą, według autora, potrzeby ruchu, aktywności fizycznej. Wśród potrzeb uczuciowych chorego dziecka na plan pierwszy wysuwa się potrzeba otrzymywania miłości, a z nią ściśle powiązana jest potrzeba szacunku dla dziecka - pacjenta (co może się wyrażać na przykład uznawaniem prawa małego pacjenta do informowania go o chorobie). Dziecko otoczone aprobatą i szacunkiem będzie się czuło bezpiecznie, co pozwoli wyeliminować w pewnym zakresie napięcie psychiczne, jakie wywołuje w nim choroba i rola społeczna pacjenta. Potrzeba wyrażania radości życia u chorych dzieci jest przytłumiona, zwłaszcza w ostrym stadium choroby. Wystarczy jednak niewielka poprawa stanu zdrowia, aby dziecko zapragnęło wyrażać w sposób dynamiczny swoje emocje, podejmować aktywność o charakterze zabawowym, szukać okazji do mchu, czyli zaspokajać również potrzeby behawioralne, które tu rozpatrywane są w wymiarze właśnie mchu fizycznego⁴.

Badacze struktury i cech osobowości dzieci i młodzieży przewlekle chorych, jako charakterystyczne właściwości ich sfery emocjo-nalno-uczuciowej wskazują: wzmożone pobudzenie wewnętrzne, im-pulsywność, lękliwość, niestałość emocjonalną, obniżoną zdolność kontroli emocji, obniżoną zdolność empatii, trudności w komunikacji uczuciowej, stany depresyjne lub nastrój podwyższony, intropunitywną orientację w sytuacjach trudnych (samoobwinianie się i autokaranie)⁵.

Szczególną rolę w zachowaniu chorych w stosunku do siebie i innych (co podkreślają między innymi Władysława Pilecka i Irena Obu-chowska) odgrywa lęk, który jeśli trwa długo i jest zbyt silny, ma destruktywny wpływ na psychikę dziecka, może doprowadzić do powstania poważnych zaburzeń rozwoju emocjonalnego. Dzieci i młodzież przewlekle chore cechują się dużą wrażliwością, a także labil-nością stanów emocjonalnych i zmiennością zachowania, a co ważne, niekiedy posługują się tym repertuarem reakcji bez względu na aktualny układ bodźców sytuacyjnych⁶.

2.2. Choroba a społeczne funkcjonowanie dziecka

Pobyt dziecka chorego w szpitalu bądź w sanatorium radykalnie

201

1

   W. Pilecka, W chorym ciele zdrowy duch, „Charaktery” 1998, nr 6.

2

   M. Susułowska, M. Przetacznikowa, Wpływ choroby przewlekłej na rozwój psychiczny i osobowość dzieci, (w:) Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Psychologiczno-Pedagogiczne, Kraków 1967, z. 9.

3

   Por. np. K. Jankowski, Człowiek i choroba, Warszawa 1975, s. 13-14.

4

   T. Ostrowski, Potrzeby psychiczne dzieci choiych somatycznie, (w:) Dziecko chore na astmę. Integracja działań pedagogicznych, medycznych i psychologicznych, praca zb. pod red. R. Kurzawy i J. Wyczesany, Kraków 1995, s. 83.

5

   W. Pilecka, W chorym ciele..., op. cit.

6

   W. Pilecka, W chorym ciele..., op. city I. Obuchowska, Dziecko niepełnosprawne..., op. cit., s. 398.