CCF20081206041

•

przemyślenia sprawy przez ucznia (pytania otwarte, stymulujące do wyrażania opinii). Badania amerykańskie¹' wykazuj;), że pytań zamkniętych jest na lekcji sześć razy więcej niż otwartych. Stwierdzono też, że nauczyciele różni;) się na ogól co do następującej sprawy: otóż niektórzy zwykli zadawać pojedyncze pytania i czekać na odpowiedź, podczas gdy inni w jednej wypowiedzi zadaj;) dwa lub więcej pytań szybko po sobie następujących. Szczególną cechą pytań nauczycielskich jest to, że są zadawane, mimo że nauczyciel i tak przedtem zna na nie odpowiedź. Uczeń, który da się naprowadzić przez nauczyciela na właściwą - w rozumieniu nauczyciela - odpowiedź, będzie occ niony jako inteligentny.

f)    Nauczyciel zwykle podsumowuje „sekwencje interakcyjne" ora: ocenia odpowiedzi, które wywołał swoimi pytaniami. Nauczyciel ocenia to, co zostało powiedziane. Stwierdza, gdzie nastąpił błąd. Jest upoważniony do traktowania wypowiedzi uczniów jako elementów łamigłówki. Może też traktować wypowiedzi dzieci jako szczeble mające doprowadzić do pojęcia bardziej abstrakcyjnego.

g)    Nauczyciel zwraca uwagę nie tylko na lo. czy uczniowie udzielają złych lub dobrych odpowiedzi, ale również na to, czy odpowiadają w sposób właściwy, po podniesieniu ręki, z zachowaniem wyznaczonego porządku itp.

Zastanów się...

Czy zdarzyło Ci się oglądać zajęcia, w trakcie których prowadzący zrezygnował z władzy nad porozumiewaniem się uczniów? Rozważ, jakie pewnie byłyby skutki takiej rezygnacji?

9.4. Interakcje w klasie w świetle badań „flandersowskich"

Założenia badań „flandcrsowskich”

Zobaczymy teraz, jaki obraz kontaktów nauczycielu z uczniami wylania się z badań o charakterze „flandersowskim". Oparte one były na następujących założeniach:

-    badacza interesują zachowania nauczyciela a ogromna większość zachowań nauczyciela to wypowiedzi;

-    zachowania lub wypowiedzi nauczyciela (a niekiedy również i uczniów) dzieli się na drobne fragmenty;

-    zlicza się występowanie tych fragmentów w dłuższych odcinkach czasu;

Stosowany styl

a osiaynięcia uczniów-

-    oblicza się specyficzne konfiguracje lub układy proporcji różnych zachowań w postępowaniu nauczyciela - świadczą one o jego swoistym stylu porozumiewania (postępowania, kierowania lub nauczania).

W niektórych badaniach udało się wyliczyć związek korelacyjny miedzy występowaniem pewnego stylu a osiągnięciami uzyskiwanymi przez uczniów. Po to. by zarysował się ten związek korelacyjny, trzeba było oczywiście dużej liczby obserwacji na dużej liczbie nauczycieli (klas) w ciągu czasu, który eliminuje przypadkowość.

'' Wriyin (.'.. Nul lut II Ci.. The Hcl(tiloiishli> Hrtwrcti Trutiwr Hclnnitmr tutti 1'n/til .ichinriiiriil iii //we li\jH‘riinniltt/ Mc men lary Science /.essmis. w „The Soeinl 1'sydmłngy ul Ictiching". Penjuiin liii.. Iliirmnndsworlh 1972

Typowe sekwencje interakcji

Obciążenie poszczególnych nauczycieli interakcjami

Interakcje zależą od osobowości nauczyciela

Inicjacja interakcji werbalnych przez nauczyciela

Prawo dwóch trzecich

Pewne badania, w których zarysowano system analizy interakcji, pozwoliły na wykrycie typowych czy względnie często się powtarzających sekwencji interakcji, takich jak na przykład „nauczyciel pyta - uczeń odpowiada - nauczyciel ocenia". Powstała więc możliwość rozróżniania przebiegów poszczególnych lekcji ze względu na zarysowujące się tam sekwencje.

W badaniach przy użyciu systemów interakcji nic uwzględnia się zwykle dynamiki zmian w obrębie kontaktów w zespole bądź kontaktów zespołu z nauczycielem. Badacze posługujący się analizą intcrakcjLuważa-ją, że wiedza uzyskiwana w ten sposób jest wiedzą obiektywną, nie skażoną „przesądem" i nastawieniem obserwatora. Oponenci sądzą, że dokładnie tę samą rolę co „przesąd" i „nastawienie" pełnią wcześniej przygotowane kategorie.

To, co niewątpliwie wynika z badań flandersowskich, to informacje

0    obciążeniu interakcjami poszczególnych nauczycieli.

Ph. Jackson i H. Lahaderne stwierdzili, że nauczyciel szkoły podstawowej w Stanach Zjednoczonych musi w ciągu każdego dnia wchodzić w około 100 kontaktów interpersonalnych. Znaczna ich część musi być podejmowana w ograniczonym czasie. W badaniu tym wprowadzono rozróżnienie kontaktów werbalnych i niewerbalnych'-. J. Dutliie na podstawie przeprowadzonych w 1970 roku badań w Szkocji uważa, że liczba interakcji między nauczycielem a uczniami może być znacznie więk sza i dojść do 300-400 w ciągu jednej godziny lekcyjnej'¹'.

Zauważono wyraźne różnice między nauczycielami. Ph. Jackson przez dwa miesiące szczegółowo analizował interakcje w klasach prowadzonych przez cztery nauczycielki. Zwracano uwagę na trzy dziedziny, w obrębie których przebiegają interakcje: dydaktyczne, organizatorsko-kicrowniczc

1    zakazy. Względne podobieństwo dało się zauważyć tylko przy porównaniu zachowań dydaktycznych nauczycielek, natomiast przy sprawowaniu funkcji kierowniczych i dyscyplinarnych występowały bardzo duże różnice.

Kilkakrotnie podejmowano próby określenia, jaki odsetek interakcji werbalnych mających miejsce w klasie jest inicjowany przez nauczyciela. W badaniach Jacksona i LahaderncV' wyszło na jaw, że około 2/3 do 3/4 interakcji rozpoczyna nauczyciel. Raport z badań dotyczących amerykańskich szkól podstawowych'* zwraca uwagę na trzy aspekty ko munikacji w klasie: ponad połowa wszystkich aktów porozumiewania się dotyczy przedmiotu nauczania, około 90% aktów porozumiewania się jest zainicjowana przez nauczyciela - połowa z nich jest skierowana do pojedynczych uczniów, a połowa do zespołu. Poza tym stwierdzono, że gdy nauczyciel mówi do jednego ucznia, najczęściej daje wyraz kontroli lub oceny jego zachowania, gdy zaś do wielu, prawdopodobnie wypowiedź dotyczy przedmiotu nauczania. Te i inne badania potwierdzają sformułowane prze Flandersa prawo dwóch trzecich określające, że przez 2/3 wspólnie spędzonego czasu nauczyciel mówi do uczniów, a przez 1/3 uczniowie do nauczycieli.

Jackson Ph.. Lahadcrnc II.. Iuciiutiliilc\ o/ Icticlicr /’»/>// ( jmuicts. W; „The Social Psycholog) '•■'Tcnclnng" pod red. A. Morrison i I). Mclnlyrc, 1972.

"• Morrison A.. Mclnlyrc D.. Tcuchcrs amlTctichhty. Pcnguin lid.. I laininndsworih I97-I. s. IM)

" Jackson Ph.. Lahaderne II . ihidcm

'* (ilaser R.. Adtipiliin lite lilcmciilury Curriculum In Imlicitlmil rcr/nrimmcc- W; „Procccding of the 191*7 liwitalional Cnnlcrcncc on Tcsling Prohlcms". Princeton I9Y*K.