CCF20081215026

382

Józef Kozielecki

rezultaty myślenia produktywnego będziemy nazywać pomysłami rozwiązania. Wytwarzanie pomysłów jest kluczową fazą rozwiązywania problemów..

4..Weryfikacja pomysłów — celem tej fazy, zwanej również oceną lub kontrolą pomysłów, jest sprawdzenie ich wartości. W wyniku weryfikacji człowiek albo przyjmuje pomysł jako rozwiązanie ostateczne, albo go odrzuca.

Nie wszystkie z wymienionych faz są niezbędne w toku rozwiązywania każdego problemu. W zależności od struktury problemu i od możliwości intelektualnych człowieka, pewne fazy mogą być pominięte. Tak na przykład, jeśli człowiek otrzyma od kogoś (np. uczeń od nauczyciela) dobrze sformułowane zadanie problemowe, nie musi już poszukiwać problemu, a więc faza odkrywania zostaje pominięta. Poza tym fazy te bywają realizowane w różnej kolejności. Tak na przykład człowiek może zacząć pracę od wytwarzania pomysłów, później zaś przejść do dokładniejszej analizy sytuacji problemowej. Bardzo często zdarza się również, że powraca do faz poprzednich. Tak na przykład odrzucenie pomysłu w fazie weryfikacji powoduje, że człowiek zaczyna tworzyć nowe pomysły itd. A zatem rzeczywiste relacje między fazami są różnorodne. Fazy rozwiązania problemów omówimy w kolejnych punktach.

Faza dostrzegania problemu

Faza dostrzegania, czyli odkrywania problemów, jest zdaniem wielu autorów — szczególnie ważna. Wybitny fizyk niemiecki, Einstein, chcąc podkreślić jej znaczenie, pisał: „Czegokolwiek by nie robiła maszyna, nawet będąc w stanie rozwiązać dowolny problem., nigdy nie będzie umiała postawić choćby jednego problemu” (Kozielecki, 19690, s. 2S . Według tego poglądu dostrzeganie problemów jest czynnością bardziej specyficzni dla ludzi niż ich rozwiązywanie. Pomijając ocenę słuszności poglądu Einsteina, możemy stwierdzić, iż dostrzeganie problemów jest procesem bardzo trudnym.

Jak podkreśla J. Asher (1963), człowiek żyje w otoczeniu, które charakteryzuje się określoną stałością. Spostrzega on przedmioty fizyczne, zjawiska i osoby jako pewne całości, które mają dość trwałą i dobrze zorganizowaną strukturę. Tak więc samochód, którym podróżuje, odpływy i przypływy morza, zachowanie się kolegów uważa za naturalne i dobrze znane sytuacje, w których nie ma trudności, niepewności oraz luk, w których w zasadzie nie nasuwają się nowe pytania. W tym względnie stałym środowisku uprzednio wyuczone reakcje nawykowe umożliwiają podmiotowi osiąganie planowanych celów. Ujmowanie otoczenia jako czegoś względnie stałego i dobrze zorganizowanego, posługiwanie się nawykami i wyuczonymi schematami zachowania, utrudnia dostrzeganie luk i niejasności w sytuacji, przeszkadza w stawianiu pytań, takich jak nr „Czy można ulepszyć samochód?; Co jest przyczyną przypływów morza?; Dlaczego pc przegraniu meczu koszykówki koledzy są agresywni itp. ?” W świetle przedstawionym faktów staje się jasne, dlaczego dostrzeganie nowych problemów jest fazą tak trudna

W ostatnich latach psychologowie opracowali pewne techniki kształcenia umis^:ę:-ności dostrzegania problemów. Jedna z nich — stosowana przez Ashera — polega na za-