CCF20081226001

735

Zdolności

obserwowana przez nas osoba przej awia w bardzo różnorodnych sytuacjach życiowych ' formy zachowania, które uważamy za wskaźnik dużej reaktywności, to istnieje prawdopodobieństwo, że duża reaktywność jest dla niej cechą typową, względnie stałą.

2.    Dokonując pomiaru zachowania, musimy zwracać uwagę nie tylko na wyniki działania, ale także, i przede wszystkim, na sposób osiągania wyniku (zob. s. 731). O reaktywności czy też o dużej ruchliwości jednostki świadczy więc nie tyle rezultat czy stopień jej produktywności, lecz właśnie sposób, w jaki przebiega dana czynność.

3.    Opracowując diagnozę temperamentu, musimy zaznajomić się z historią życia osoby badanej. Między innymi wiedza o przebytych przez nią chorobach, o sytuacji życiowej i środowisku, w jakim ona wyrastała, rzuca światło na warunki, w jakich rozwijał się jej organizm, w tym głównie układ nerwowy. Już Pawłów (1952) pisał o wpływie obrażeń cielesnych, zakażeń, zatruć czy silnych przeżyć psychicznych na kształtowanie się cech temperamentalnych.

Zdolności

Geneza i rozwój psychologii zdolności

Każda czynność człowieka ma aspekt sprawnościowy. Przejawia się on dobitnie w spostrzeganych od dawien dawna różnicach indywidualnych w szybkości uczenia się i rezultatach działania. Dla wyjaśnienia tych różnic mądrość potoczna stworzyła pojęcie zdolności. Nie wyjaśniało ono zagadki, która okazała się szczególnie trudna do rozwikłania, lecz wskazywało jedynie w sposób ogólnikowy na domniemaną grupę przyczyn, o których można było powiedzieć tylko tyle, że tkwią w samym człowieku i są, w myśl tradycyjnych poglądów, raczej wrodzone niż nabyte.

Psychologia podjęła problematykę zdolności na początku XX wieku pod naciskiem potrzeb szkolnictwa i przemysłu. Pierwszy istotny rezultat praktyczny w tej dziedzinie to skala testów Bineta do pomiaru inteligencji i wieku umysłowego uczniów (1905) oraz testy przydatności zawodowej. Pierwszym ważkim osiągnięciem teoretycznym była stworzona przez C. Spearmana (1904) dwuczynnikowa teoria zdolności umysłowych oraz metoda analizy czynnikowej, która dała początek nowoczesnej metodologii wykry- ► wania i klasyfikacji zdolności mierzonych za pomocą testów.

Dalszy rozwój psychologii zdolności w pierwszej połowie XX wieku poszedł głównie w kierunku konstruowania testów na użytek praktyki. Teoria zdolności rozwijała się słabo i jednostronnie, bo prawie wyłącznie w nurcie psychometrii oraz zainicjowanej przez Spearmana „psychologii korelacyjnej”, a w oderwaniu od innych działów psychologii, takich jak psychologia myślenia, psychologia uczenia się, psychologia osobowości. Centralnym przedmiotem badań i polemik teoretycznych pozostała nadal problematyka inteligencji i zdolności umysłowych. Dopiero ostatnio następuje zwrot, który