CCF20090214050

Istnieje zatem specyficzna grupa przedmiotów, tworzących odrębną dziedziną przedmiotową, w odniesieniu do których nie można poprzestać na stwierdzeniu zachodzenia empirycznie obserwowanych zależności. Wymagana jest tu ponadto interpretacja sensu tych zależności.” Skoro tak, to musimy dysponować możliwością odróżnienia tych przedmiotów od innych, i to zanim zaczniemy je naukowo badać. Jeśli więc dopuszczamy możliwość istnienia porządku poprzedzającego naukę, zakładamy też możliwość poznania pozanaukowego, pierwotniejszego niż sama nauka.

Gdyby jednak tak było, gdybyśmy rzeczywiście musieli przyjąć ten wniosek, to jak pogodzić to ze stanowiącą punkt wyjścia rozważań Webera tezą, że rzeczywistość sama w sobie, przed poznaniem jej w nauce, jest nieuporządkowaną, nieskończoną różnorodnością, wobec której metoda jest całkowicie suwerenna, bo narzucać jej może dowolne kształty?

Przed próbą odpowiedzi na to pytanie warto zastanowić się, co w tym kontekście znaczy „zrozumiale zinterpretować” lub też „uczynić zrozumiałym”? Dlaczego, według Webera, zrozumiałe są tylko zachowania ludzkie, a i to nie wszystkie, tylko ich szczególna grupa — działania?”

Odpowiedź na to pytanie jest prosta: dlatego, że zachowania człowieka mogą być racjonałne. „Jednostkowe działanie — pisze Weber — jest dzięki możliwości jego sensownej interpretacji, mniej «irracjonalne» niż indywidualny proces przyrodniczy.”” Zachowanie człowieka może być racjonalne, gdyż może on dobierać stosowne środki do wybranych celów. Związek między celami a środkami ma charakter logiczny, dlatego racjonalne zachowanie jest zrozumiałe, tak jak zrozumiałe jest twierdzenie matematyczne czy logiczne wniosko-

” Tamie, s. 69.

^,fl O rozróżnieniu działania i zachowania por. C. F. Grau-maiin, Verhalten u*id Handeln, Probleme ciner Unterscheid-iing, w: W. Schluchter (wyd.), Verhalten, Handeln und System, Frankfurt a.M. 1980, s. 16—31; por. też H. Girndt, Das soziale Handeln ais Grundkategorie erfakrungswissenschaftlicher So-ziologie, TUbingen 1967.

” M. Weber, Gesammelte Aufsdtze..., s. 67.

wanie. Ale interpretacja zachowania jest w przeciwieństwie do matematycznego dowodu lub logicznego wnioskowania wyjaśnieniem zajścia realnych zdarzeń, cel bowiem i wiedza o środkach są zarazem czynnikami sprawczymi działania.

Założenie racjonalności człowieka, które według Webera stanowi apriori nauk o kulturze, nie jest założeniem ad hoc, lecz założeniem przyjętym z konieczności. Uprawianie nauki zakłada bowiem zdolność człowieka do zachowań racjonalnych, ponieważ samo jest racjonalnym zachowaniem. Uprawiając naukę dowodzimy tym samym, że zachowanie racjonalne jest możliwe. I odwrotnie — kto wątpi w racjonalność człowieka, ten odrzucać musi możliwość istnienia nauki. Ale założenie racjonalności dotyczy tylko możliwości zachowania racjonalnego. Weber nie twierdzi, że zachowania ludzi są racjonalne, lecz że mogą być racjonalne. O stanie faktycznym może nas pouczyć tylko nauka. Nie trzeba więc mieć żadnej uprzedniej wiedzy o rzeczywistości, aby wiedzieć, że człowiek może być racjonalny. Aby wyodrębnić przedmiot nauk o kulturze nie trzeba też z góry wiedzieć, które zachowania są racjonalne a które nie.*⁸

Czym innym jest bowiem oczywistość interpretacji (Euidenz der Deutung), a czym innym ważność empiryczna (empihsche Giiltigkeit). Interpretacja może być oczywista, ale nie stosować się do danego przypadku; . z drugiej strony poznanie empirycznej zależności nie dodaje nic do interpretacji, nie ma żadnego wpływu na jej oczywistość.” Postępowanie naukowca, w zaprojektowanej przez Webera socjologii rozumiejącej, wygląda tak. że najpierw buduje on model interpretacyjny — typ idealny racjonalnego działania, a następnie stosuje go do rzeczywistości. Zanim stwierdzi, jak wyglądał faktyczny przebieg zachowania ludzi (stwierdzenie tc

^M Por. R. Prewo. Max Weber*..., s. 197.

» Stanowisko Webera mimo pozoru zbieżności różni się zasadniczo od stanowiska Abla w tym względzie, gdyż według Webera związek między motywami a działaniem odsłaniany w interpretacji nie jest związkiem empirycznym, lecz logicznym.

103