CCF20110107010

260 Victor W. Turner

Jednym z powodów zaniedbywania tego wymiaru społeczności, jaki nazywamy ' communitas, z jego głębokimi implikacjami dla zrozumienia wielu rytualnych, etycznych, estetycznych, a również politycznych i prawnych zjawisk i procesów była skłonność do stawiania znaku równości pomiędzy „społecznym” a „strukturalnym”. Idźmy więc dalej tropem ntoro podążając do wielu ciemnych zakątków kultury Aszanti.

Po pierwsze, więź ojciec-syn, podstawa odłamu ntoro, jest relacją strukturalnie podrzędną. Ale symbole, z jakimi jest związana, urastają do obrazu niezwykłej wartości communitas. Zgodnie z tym, co pisze Rattray (1923: 46), Aszanti wierzą, że to „przekazywany przez mężczyzn ntoro, czyli nasienie, mieszające się z krwią [symbol matrylineażu] w kobiecie, jest fizjologiczną tajemnicą poczęcia (...) ntoro (...) jest (...) używane czasami zamiennie z sunsum, elementem duchowym w mężczyźnie czy kobiecie, od którego zależy (...) ta siła, osobisty magnetyzm, charakter, osobowość, moc, dusza, czy jakkolwiek by to nazwać, od której zależy w istocie wszystko, co sprawia, że warto żyć”. Jeszcze raz natykamy się na szczególne związki pomiędzy osobowością, uniwersalnymi wartościami i „duchem” czy „duszą”, które są stygmatami communitas.

Rattray (1923) był w stanie wyliczyć dziewięć odłamów ntoro, choć przyznaje, że może ich być więcej. Te, oczywiście, przecinają na wskroś związki matrylineaży segmentarnych, abusua. Jeden ntoro jest tradycyjnie uważany za „pierwszy ntoro, jakim obdarzeni zostali ludzie, ntoro Bosommuru” (Rattray 1923: 48). Mit opowiadany w związku z jego ustanowieniem, według Rattray'a, daje wgląd w ogólny sposób myślenia Aszanti na temat ntoro :

„Bardzo dawno temu jeden mężczyzna i jedna kobieta zstąpili z nieba i jedna kobieta wyłoniła się z ziemi.

Od Boga-Nieba (Onyame) pochodzi także pyton (onini), który zadomowi! się w rzece obecnie nazywanej Bosommuru.

Na początku mężczyzna i kobiety nie mieli dzieci, nie czuli pożądania, a poczęcie i narodziny nie były wówczas znane.

Pewnego dnia pyton zapytał ich, czy nie mają potomstwa i jak mu powiedzieli, że nie, odrzekł, że sprawi, by kobieta poczęła. Rozkazał parom stanąć twarzą w twarz, potem rzucił się do rzeki i powstając skropił wodą ich brzuchy, wypowiadając słowa kus kus (używane w większości ceremonii w związku z ntoro i Onyame) i potem rozkazał im powrócić do domu i położyć się razem.

Kobiety poczęły i urodziły się pierwsze dzieci na świecie, które wzięły Bosommuru za swoje ntoro, które każdy mężczyzna przekazuje swoim dzieciom.

Jeżeli mężczyzna albo kobieta Bosommuru zobaczy padlego pytona (sami nigdy by żadnego nie zabili), posypują go białą glinką i grzebią” (Rattray 1923: 48-49).

Ten mit wiąże symbolicznie ntoro jednocześnie jako nasienie i odłam społeczny, z Bogiem Niebem (który jest także bogiem deszczu i wody), z wodą, rzeką i zapłodnieniem kobiet. Inne odłamy ntoro, takie jak Bosomtwe, co oznacza wielkie jezioro w centrum terytorium Aszanti i Bosompra, co oznacza rzekę na terenie Aszanti, są także związane ze zbiornikami wodnymi. Główni bogowie Aszanti są bogami męskimi, synami Onyame, najwyższego męskiego boga.

Ponadto wszyscy oni są połączeni z wodą, głównym symbolem płodności i co za tym idzie, z tymi dobrami, które cenią sobie wszyscy Aszanti, bez względu na przynależność grupową. Rattray (1923: 145-146) cytuje powiedzenie Aszanti: „Onyame zadecydował wysłać swoje dzieci na ziemię, aby same miały jakieś z tego korzyści i aby owe korzyści zostały przekazane ludzkości. Wszyscy owi synowie nosili imiona, jakie noszą dziś rzeki i jeziora (...) i wszystkie inne rzeki i wody

0    jakimkolwiek znaczeniu. Dopływy owych rzek tak samo są ich dziećmi”. Dodaje: „To, co zostało do tej pory powiedziane wystarczy, by wykazać, że wody w Aszanti (...) są postrzegane jako posiadające moc czy ducha boskiego Stwórcy i tym samym są potężną siłą dającą życie. »Tak jak kobieta daje życie dziecku, tak może woda dać życie bogu«, jak raz mi powiedział pewien kapłan” (Rattray 1923: 146).

Inne płyny wytwarzane w organizmie są także symbolicznie związane z „elementem moro w mężczyźnie” mówi Rattray (1923: 54), takim płynem jest na przykład ślina; a król Aszanti pryska wodą z ust podczas obrzędów związanych z rzeką Bosommuru, czemu towarzyszą słowa: „Zycie dla mnie i pomyślność dla tego narodu”. Symbolika bieli w micie Bosommuru powraca w wielu rytualnych kontekstach, w których czci się bogów wody, a kapłani najwyższego boga i innych bóstw noszą białe szaty. Rozważaliśmy już symbolikę bieli i jej związki ze spermą, śliną, zdrowiem, tężyzną i pomyślnością w wielu afrykańskich i innych społecznościach w kilku opublikowanych pracach (Turner 1961, 1962, 1967). Symbolika bieli u Aszanti nie różni się semantycznie od tejże u Ndembu.

Starając się podsumować dotychczasowe rozważania na temat Aszanti; wydaje się, że istnieje związek, ogniwo między więzią ojca z dzieckiem, ntoro (jako sperma, duch i odłam społeczny z szeroko rozproszonym członkostwem), męskością (reprezentowaną przez wizerunek ojca Onyame, jego synów i mitycznego pytona, symbolu męskiego); śliną, wodą, błogosławieństwem poprzez spryskiwanie wodą, jeziorami, rzekami, morzem, symboliką bieli i kapłaństwem. Dodatkowo wodzowie, a szczególnie król, są w sposób oczywisty związani, w ceremonii Adae

1    innych, z Bogiem Niebem i rzekami, szczególnie z Tano, jak świadczą o tym wiadomości przekazywane poprzez mówiący bęben, na którym gra się podczas obrzędów Adae (Rattray 1923: 101).

Pierwiastek żeński i abusua są związane, jak widzieliśmy, z krwią, a poprzez krew z całą bogatą gamą symboliki czerwieni. Prawie wszędzie krew i czerwień mają jednocześnie konotacje pomyślności i niepowodzenia. U Aszanti krew jest związana z wojną (Rattray 1927: 134), czarownictwem (tamże: 29, 30, 32, 34), z żądnymi zemsty duchami ofiar (tamże: 22) i z pogrzebami (tamże: 150). W pewnych przypadkach istnieje bezpośrednia opozycja pomiędzy symboliką bieli (męskie) i czerwieni (żeńskie). Na przykład bóg rzeki Tano, czy Ta Kora, jak mówi Rattray (1923) „wydaje się być szczególnie obojętny, a wręcz wrogi w stosunku do kobiet. Oświadcza, że są one niewdzięcznymi stworzeniami (bonniaye). Kobiety nie mogą dotykać jego sanktuarium i nie służą mu żadne kapłanki (akomfo). Miesiączkujące kobiety są jednym z jego tabu.” (tamże: 183). Należy też pamiętać, że rzeka Tano pełni istotną rolę w obrzędach Adae związanych z Asantehene, najwyższym wodzem narodu. Czarownictwo i symbolika czerwieni w rytuałach