B (41)

Z DZIEJÓW ZAMKU W WARSZAWIE

NAPISAŁ PROF. DR STANISŁAW LORENTZ

Płonie Wieża Zegarowa

Zamek Warszawski jest pomnikiem historii i kultury narodowej, symbolem niepodległego państwa i naszych walk o wolność. Zamek jest też bardzo nam drogim zabytkiem warszawskim. Początki Zamku sięgają, XIII w., gdy zakładane było miasto Warszawa. Nie przeciw miastu, ani opodal miasta, ale w ścisłym z nim związku, jako wielki bastion południowo-wschodni, związany ze średniowiecznymi fortyfikacjami miejskimi, powstawał Warszawski Zamek, a jego dzieje przeplatają się z historią miasta.

Pierwotny zamek drewniano-ziemny książąt Mazowieckich, którego relikty odnaleziono w czasie archeologicznych badań wykopaliskowych, prowadzonych w związku z odbudową Zamku w ostatnich latach, uległ zasadniczym przemianom w wieku XIV. Zaczęto wtedy wznosić mury obronne i wybudowano wysoką murowaną wieżę gotycką z czerwonej cegły, która dominowała nad okolicą i miała charakter strażnicy. W XV wieku powstał na skarpie od strony Wisły — duży murowany gotycki dom, przeznaczony na książęce mieszkanie i na zebrania mazowieckiego dzielnicowego sejmu. Z budynku tego pozostały potężne piwnice, a przed wojną 1939 r. od strony dziedzińca była fasada z ostrołukowymi wnękami, która przy odbudowie została zrekonstruowana.

Zasadnicze zmiany zaszły w Zamku w ciągu XVI wieku. Po 'śmierci ostatnich książąt Mazowieckich całą dzielnicę w 1526 r. włączono do

Korony, czyli Państwa Polskiego, a Zamek objął król Zygmunt Stary. Na Zamku rezydowała królowa Bona i za jej czasów podjęto na terenie zamkowym różne prace budowlane. Przełomowym dla Warszawy i Zamku był rok 1569, gdy uchwalono Unię Lubelską. W wielkim i potężnym państwie Warszawa, położona na skrzyżowaniu wielkich dróg, zaczęła przejmować od Krakowa, leżącego na peryferiach państwa, funkcje stołeczne. Król Zygmunt August, ostatni z Jagiellonów, rozpoczął rozbudowę Zamku w duchu renesansowym, przerwaną w związku ze śmiercią króla w 1572 r.

1 wreszcie w ostatnich latach XVI w., gdy król Zygmunt III Waza zdecydował ostatecznie przenieść swą siedzibę do Warszawy, podjęto wielką rozbudowę Zamku, trwającą do 1622 r. Wtedy Zamek uzyskał ten kształt, który w ogólnym zarysie dochował się do 1939 r. Zamek zajmował wówczas teren większy niż przed ostatnią wojną, bo obejmujący znaczną część obecnego placu Zamkowego. Na dzisiejszym placu znajdował się dziedziniec przedni Zamku, wokół którego mieściły się zabudowania stajni, wozowni i apteki królewskiej. Z tego dziedzińca przez ‘ bramę w wysokiej wieży, zwanej Zygmuntowską lub Zegarową, wjeżdżało się na główny, pięcio-boczny dziedziniec, a stąd przez bramę przejeżdżało się na trzeci dziedziniec, trójkątny, którego zabudowania służyły celom gospodarczym i dlatego zwany był „kuchennym”,

Dziś przy tym dziedzińcu, którego budynki zostały prowizorycznie odrestaurowane, mieszczą się tymczasowo Pałac Ślubów, mieszkania i lokale biurowe. W wielkim gmachu zamkowym sale reprezentacyjne były wspaniale wyposażone, ozdobione malowidłami, tkaninami, wypełnione bogatym umeblowaniem. Miały tu miejsce ważne wydarzenia polityczne i wspaniałe uroczystości, a słynne były w całej Europie przedstawienia operowe w zamkowym teatrze. Od 1622 r. wielki zegar na Wieży Zygmuntówskiej odmierzał czas, wybijając godziny i kwadranse.

Wspaniałości wczesnobarokowej Warszawy z pierwszej połowy XVII w. i wspaniałości Zamku położył kres najazd szwedzki w latach 1655—56, słusznie zwany „potopem”. Zamek został przez Szwedów złu-piony i obrabowany, tracąc swe artystyczne wyposażenie. Za Jana III Sobieskiego gmach doprowadzono do porządku, ale większych prac budowlanych nie podejmowano. Stało się to dopiero za Augusta II i Augusta itl. Wtedy to właśnie w skrzydle zachodnim, od strony dziedzińca przedniego, dzisiejszego placu Zamkowego, urządzono dwie Sale Sejmowe. Sala Poselska mieściła się w narożniku południowym, od strony Krakowskiego Przedmieścia, a Sala Senatu — w narożniku północnym, od strony ulicy Świętojańskiej. W architekturze zewnętrznej

dalszy ciąg na str. 7