CCF2013101405

stać się zwierzęciem planującym. Ogólnie rzecz ujmując, historia ludzkości¹⁵¹ jest zasadniczo historią istoty, która zrezygnowała z instynktu i zastąpiła go tradycją kulturową oraz z trudem dokonanym rozwojem umiejętności myślenia dyskursywnego. Lekcje przeszłości słusznie uznane zostały za konstrukcję dającą poczucie bezpieczeństwa w podejmowaniu kroków ku nieznanej przyszłości”¹⁶¹.

W rzeczywistości aktywizm możliwy jest w jakimkolwiek punkcie continuum HC-LC, choć wydaje się, że rzadziej znajduje kierunek czy centrum skupienia, a także staje się mniej przewidywalny i bardziej groźny dla instytucji w systemach LC. Większość systemów HC może jednakże wchłonąć przejawy aktywizmu nie ulegając sięgającym ich podstaw wstrząsom.

W systemach LC demonstracje uważane są za ostateczny, najbardziej rozpaczliwy akt w całej serii wydarzeń eskalacyjnych. W Stanach Zjednoczonych rozruchy i demonstracje, szczególnie te, w które zaangażowani są Murzyni¹, są posłaniem, usprawiedliwieniem, mają charakter obronny, są pełnym udręki i gniewu, skierowanym do społeczeństwa krzykiem, aby coś zrobiło. W Chinach (kultura HC) bunty Czerwonej Gwardii miały całkowicie odmienne znaczenie. Ogłoszone zostały na wyżynach porządku społecznego, a nie na jego dnie. Ponadto z góry ku dołowi płynęły komunikaty: pierwszy - zorganizować pokaz siły Mao Zedonga; drugi - pohamować opozycję i potrząsnąć wszystkim aż do środkowych szczebli hierarchii społecznej, był to sposób mobilizacji społeczeństwa, a nie chęć zburzenia go. Chińscy przyjaciele, z którymi rozmawiałem o tych buntach, traktowali je znacznie mniej poważnie niż ja. Oczywiście, patrzyłem na nie z punktu widzenia człowieka wychowanego w niskim kontekście kulturowym, gdzie tego rodzaju zamieszki mogą mieć zgubne skutki dla całego społeczeństwa.

Gdziekolwiek spojrzeć, wszędzie można odnaleźć ślady subtelnego kontekstowania. Mówiliśmy właśnie o efektach zamieszek w systemach politycznych wysokiego i niskiego kontekstu, jak jednak rzecz ma się w odniesieniu do percepcji codziennej. Na fizjologicznym poziomie postrzegania kolorów widzimy nieodpartą potrzebę mózgu postrzegania i dostrajania wszystkiego w kategoriach kontekstu. Każdy dekorator wnętrz wie o tym, że zdecydowany kolor ścian, deseni czy obić może zmienić postrzeganą barwą mebli. Faber Birren (zob. 1961), psycholog zajmujący się kolorami, eksperymentalnie dowiódł, że postrzegany odcień jednego koloru zależy od kontekstu barw towarzyszących. Dowiódł tego systematycznie zmieniając tło, na którym ustawiono próbki różnych kolorów.

Zdolność mózgu polegająca na dostarczeniu brakujących informacji - co jest funkcją kontekstowania - ujawniona została w niezwykle fascynujących eksperymentach Ed\yina Landa, wynalazcy aparatu fotograficznego, nazwanego później jego imieniem. Land robiąc kolorowe fotografie z wykorzystaniem pojedynczego czerwonego filtru, opracował procedurę, która jest bardzo prosta, lecz której wytłumaczenie jest cokolwiek skomplikowane. Przed doświadczeniami Landa panowało powszechne przekonanie, że kolorowe zdjęcia można zrobić wyłącznie przez nałożenie na siebie trzech oddzielnych, przezroczystych fotografii wykonanych w barwach podstawowych: czerwonej, niebieskiej i żółtej. Land robił kolorowe zdjęcia, używając dwóch obrazów: czarno-białego, który dawał światłocień oraz pojedynczego czerwonego filtru dla uzyskania koloru. Gdy oba obrazy zostały rzucone na ekran i nałożone na siebie, chociaż czerwony był jedynym kolorem, były postrzegane jak wielobarwna fotografia, ze wszystkimi odcieniami i gradacjami barw fotografii trójkolorowej².

99

1

¹⁵¹ Nie zgadzam się z uogólnieniem Eiseleya, ponieważ aktywizm, podobnie jak wszystko, musi być rozpatrywany w kontekście. Kultury LC - jak zobaczymy dalej - są bardziej podatne na gwałtowne perturbacje niż kultury HC — przyp. E.T.H.

¹⁶¹ Dla tych rozważań istotny jest także artykuł Saula Bellowa (zob. 1974) na temat roli literatury w warunkach zmiany. Bellów zauważa, że od pewnego czasu przedstawiciele awangardy intelektualnej Zachodu starają się świadomie zatrzeć wszelkie osiągnięcia przeszłości. „Karol Marks uważał, że tradycja przeszłych pokoleń ciąży jak zmora nad umysłami żywych. Nietzsche przejmująco mówi, że «to już było», a Stefan Dedal, bohater powieści Joyce’a, określa historię jako «zły sen», z którego próbujemy się obudzić”. Bellów wskazuje jednak, że tkwi w tym paradoks, który należy rozwikłać - przekreślenie historii równałoby się bowiem zniszczeniu udziału człowieka w procesie historycznym. Wydaje się jednak, że usiłowania wspomnianych wyżej myślicieli zmierzały do definicji kontekstu i zmniejszenia jego wpływu na działania ludzi. Odrzucenie przeszłości doprowadziłoby - jak zobaczymy - do braku stabilności w społeczeństwie - przyp. E.T.H.

⁷ Kultura murzyńska mieści się znacznie wyżej na skali kontekstu niż kultura białych ludzi i na podstawie naszego modelu można stwierdzić, że zamieszki nie mają takiego samego znaczenia dla Murzynów jak dla społeczeństwa białych, w którym żyją Murzyni.

2

Więcej szczegółów na temat tego fascynującego zestawu eksperymentów znajdzie czytelnik w pracy Edwina H. Landa (zob. 1959).