chalmers0149

151

Indywidualizm

wzięły się dwie konkurencyjne tradycje w teorii wiedzy, klasyczny racjonalizm¹ i empiryzm. Mówiąc bardzo ogólnie, jednostki ludzkie mają dwa sposoby zdobywania wiedzy o świecie, myślenie i obserwację. Jeżeli damy pierwszeństwo myśleniu, otrzymamy klasyczną, racjonalistyczną teorię wiedzy, a postępując odwrotnie, uzyskamy teorię empirystyczną.

Według klasycznego racjonalisty prawdziwe fundamenty wiedzy są poznawalne za pomocą umysłu. Zdania składające się na ten fundament jawią się umysłowi jako jasne, wyraźne i oczywiście prawdziwe dzięki rozumowaniu i kontemplacji. Klasyczną ilustracją racjonalistycznej koncepcji wiedzy jest geometria Euklidesa. Fundamentem tego fragmentu wiedzy są aksjomaty, zdania w rodzaju „Przez dwa punkty na płaszczyźnie można przeprowadzić tylko jedną linię prostą”. Ze sporym uzasadnieniem można powiedzieć, że takie aksjomaty są oczywiście prawdziwe (choć ze współczesnego punktu widzenia niektóre z nich są w świetle ogólnej teorii względności Einsteina fałszywe). Gdy się okaże, że są one prawdziwe, wówczas prawdziwe będą również wszystkie twierdzenia, które z nich wynikają w dedukcyjny sposób. Według racjonalistycznego ideału oczywiste aksjomaty stanowią trwały i bezpieczny fundament, dzięki któremu wiedza geometryczna jest uzasadniona. Pierwszym nowożytnym klasycznym racjonalistą tego rodzaju był Kar-tezjusz.

Według klasycznego empirysty prawdziwy fundament wiedzy poznać można za pomocą zmysłów. Empiryści przyjmują, że jednostki mogą wykazywać prawdziwość pewnych zdań poprzez zmysłową obserwację świata. Zdania uzyskane w ten sposób składają się na fundament, na którym można budować dalszą wiedzę przy użyciu wnioskowania indukcyjnego. John Locke był jednym z pierwszych nowożytnych empirystów. Indukcjonistyczny pogląd na naukę, zrekonstruowany w rozdziale pierwszym tej książki, jest pewnym gatunkiem empiryzmu.

1

Nie należy mylić klasycznego racjonalizmu z racjonalizmem, który stoi w opozycji do relatywizmu, o czym pisałem w poprzednim rozdziale. Mam nadzieję, że te dwa nieco odmienne sposoby użycia słowa „racjonalizm” nie będą źródłem nieporozumień.