Choroby wew3193

2) działa synergicznie z CRH na uwalnianie ACTH oraz innych substancji opioidowych, których prekursorem jest POMC.

W mechanizmie analgezji uwarunkowanej stresem ma też znaczenie przenoszenie adrencrgiczne, dopaminergiczne i serotonergiczne w ośrodkowym układzie nerwowym.

Odpowiedź na działanie stresora hamuje odczyn zapalny oraz odpowiedzi immunologiczne. Glikokortykosteroidy zmieniają bowiem czynność leukocytów oraz obniżają tworzenie cytokin (głównie interleukin IL-1 i IL-6, a także czynnika martwicy nowotworów TNF), eikozanoidów i czynnika aktywującego płytki (PAF). Odwrotnie, wymienione mediatory immunologiczne pobudzają czynność osi HPA, szczególnie zaś wydzielanie CRH i ACTH (mają tu znaczenie IL-1, IL-6, TNF, eikozanoidy i czynnik aktywujący płytki).

W warunkach stresu często występują, u ludzi i zwierząt, nadżerki i owrzodzenia Mony śluzowej żołądka. Przyczyny tego są następujące:

1)    zwiększone stężenie kortyzolu we krwi, które powoduje zahamowanie regeneracji komórek nabłonka błony śluzowej żołądka (a zatem osłabienie tzw. bariery błony śluzowej) oraz zwiększenie zawartości kwasu solnego w soku żołądkowym,

2)    zmieniona w warunkach stresu czynność neuronów podwzgórza, w tym neuronów kontrolujących czynność przewodu pokarmowego.

Drażnienie neuronów przedniego podwzgórza zwiększa czynność ruchową oraz wydzielniczą żołądka i jelit. Przewlekłe drażnienie powoduje powstawanie nadżerek i wrzodów na błonie śluzowej żołądka (pewne znaczenie patogenetyczne może mieć w tych warunkach zaburzenie ukrwienia błony śluzowej). Również uszkodzenie przedniego podwzgórza bywa przyczyną wybroczyn i nadżerek krwotocznych na błonie śluzowej żołądka. W warunkach stresu przewlekłego mogą rozwinąć się mechanizmy ochronne błony śluzowej żołądka (tzw. mechanizmy cytoprotekcyjne), zależne przede wszystkim od naskórkowego czynnika wzrostu (EGF) i transformującego czynnika wzrostu (TGFa).

— GRASICA

Grasica, zanikająca u człowieka wkrótce po okresie dojrzewania, jest głównym narządem układu limfoidalnego; jej rola w ustroju dotyczy kontroli mechanizmów immunokompetencji. Wrodzony brak grasicy (skutek niedorozwoju narządów wykształcających się z 3 i 4 kieszonki skrzelowej; tzw. zespół Di George’a) jest przyczyną zaniku obwodowego układu limfoidalnego i zmniejszenia liczby limfocytów we krwi oraz obniżenia odporności.

W grasicy powstają liczne substancje uważane za hormony, które nazwano zbiorczym określeniem tymozyna. Termin ten zawężono do niektórych peptydów grasiczopochodnych: tymozyna a_t (28 aminokwasów) powoduje różnicowanie protymocytów do komórek T, tymozyna P* (43 aminokwasy) nasila tworzenie protymocytów z komórek pnia (stem cells). Obie tymozyny pobudzają rozwój komórek T i nasilają ich odpowiedź na antygeny, zwiększają też wytwarzanie limfokin.

Z grasicy bydlęcej wyosobniono tymopoetynę I i U (każda składa się z 49 aminokwasów; różnią się resztami w pozycji 1 i 43). Indukują one różnicowanie komórek szpiku do limfocytów T, hamują też przenoszenie na synapsach nerwowo-mięśniowych. Z grasicy myszy i świni wyosobniono tymulinę (grasiczy czynnik surowiczy: thymic serum factor — TSF), złożoną z 9 aminokwasów. Tymulina pobudza rozplem limfocytów T, zwiększa u myszy z usuniętą grasicą wytwarzanie limfocytów supresorowych (T_s) oraz pobudza wytwarzanie IgA i IgE przez limfocyty wspomagające

i®

Grasiczy czynnik hinnoralny (thymic humoral factor — THF), złożony z 31 aminokwasów, wyosobniono z grasicy cieląt. Przywraca on odpowiedź immunologiczną u myszy po tymektomii oraz ma znaczenie w mechanizmach odpowiedzi immunologicznej na przeszczep.

—— SZYSZYNKA

Szyszynka ma znaczenie w regulacji wydzielania gonadotropin, a więc pośrednio uczestniczy w mechanizmach regulujących rozród. Zniszczenie szyszynki wywołuje przedwczesne pokwitanie u dzieci i młodych zwierząt.

Szyszynka syntetyzuje i wydziela hormon antygonadotropowy: melatoninę (N-acety-lo-5-metoksytryptaminę). Sklonowano trzy pod typy receptorów melatoniny (Mel-la, Mel-lb, Meł-lc), hamujących aktywność cyldazy adenyłanowej za pośrednictwem białka G| i występujących nie tylko w ośrodkowym układzie nerwowym, ale także w siatkówce i wielu narządach (wątrobie, nerkach, przewodzie pokarmowym, gruczołach płciowych i in.).

Synteza melatoniny i jej wydzielanie są bardziej intensywne w porze nocy niż dnia; czynność pinealocylów regulowana jest więc przez rytm oświetlenia. Impulsy aferentne są przewodzone z siatkówki włóknami drogi siatkówkowo-podwzgórzowej do jądra skrzyżowania, stamtąd zaś przez pęczek środkowy przodomózgowia i dalej do jąder pośrednio-bocznych w części piersiowej rdzenia kręgowego. Włókna przedzwojowe drogi eferentnej przebiegają z ośrodków rdzeniowych do zwojów szyjnych górnych, skąd włókna zazwojowe docierają do szyszynki. Ponieważ jądro skrzyżowania, znajdujące się w przednim podwzgórzu, jest u ssaków pierwotnym rozrusznikiem rytmu biologicznego, ma ono prawdopodobnie znaczenie w mechanizmach nocnego nasilenia syntezy melatoniny.

Udowodnione działanie farmakologiczne melatoniny sprowadza się do jej wpływu nasennego (ale tylko wówczas, jeżeli jest stosowana późnym popołudniem lub wieczorem) oraz do normalizacji rytmu dobowego zaburzonego nagłą zmianą strefy czasowej (tzw. jet-lag).

W szyszynce wykazano obecność innych jeszcze pochodnych inolaminowych o działaniu podobnym do melatoniny (m.in. 5-metoksytryptofolu) oraz wazopresyny i oksytocyny, a także obu neuroflzyn; ich znaczenie czynnościowe wymaga dalszych badań.

= UKŁAD IMMUNOLOGICZNY

Henryk Tchorzewski

Przetrwanie w środowisku zarówno całego gatunku, jak i każdego pojedynczego osobnika zależy od układów wysoce wyspecjalizowanych komórek i wytwarzanych przez nie czynników. Zapewniają one integralność organizmu poprzez eliminację wszystkiego, co obce i co szkodliwe. Taką ochronną funkcję spełnia układ immunologiczny, zwany też odpornościowym, a bada go i opisuje nauka nazwana immunologią (immunis — odporny, nie obciążony, gr. logos — nauka). Czym więc jest układ immunologiczny? Jest zespołem wysoce wyspecjalizowanych komórek, które znajdują się we wszystkich narządach, a ich funkcje są współzależne od układu nerwowego i wydzielania wewnętrznego, co więcej, wiele mediatorów jest wspólnych. Brak odporności lub jej zaburzenie oznacza równocześnie chorobę lub zagrożenie dla życia w danym środowisku. Komórki układu immunologicznego znajdują się w wyspecjalizowanych narządach: grasicy, śledzionie, węzłach chłonnych, szpiku, a także wszędzie tam, gdzie mogą być przeniesione wraz z krwią.

Układ immunologiczny z czysto fizycznego punktu widzenia stanowi około I/_I0 masy ciała dorosłego człowieka, co nie jest małą wartością. Komórki tworzące układ immunologiczny są ściśle