CIMG4076

4. Wirion

Wirion jest w zasadzie synonimem wirusa, chociaż nazwa wirus jest bardziej ogólna, określająca cząstkę wirusową w środowisku. Natomiast przez pojęcie wirion przyjmuje się cząstkę wirusową bez dodatkowych składników, którą można mierzyć, analizować, śledzić jej odtwarzanie i reakcje na działanie czynników chemicznych i fizycznych.

Prawdopodobnie określenie wirus pochodzi z Sanskrytu, a w języku łacińskim oznaczało jad. W literaturze francuskiej, od czasów Pasteura, określenie to stosowano głównie w odniesieniu do czynnika zakaźnego. Spowodowało to, że przez dłuższy czas pod tym pojęciem rozumiano zarówno czynniki zakaźne nie zidentyfikowane, jak i toksyny bakteryjne obecne w materiale zakaźnym, a których nie można było hodować na sztucznych podłożach odżywczych. Ponieważ czynniki te, nie dające się hodować in vitro, były obecne w przesączach pozbawionych bakterii, nazywano je w przeszłości zarazkami przesączalnymi lub ultraprzesączalnymi: nazwy te wyszły jednak z użycia.

Wiele właściwości, odróżniających wirusy od bakterii, a szczególnie zdolność namnażania wyłącznie w żywej komórce, zdecydowały o ich odrębności. W tab. 2 przedstawiono różnice pomiędzy wirusami, bakteriami i innymi czynnikami chorobotwórczymi o dowiedzionej lub prawdopodobnej chorobotwórczości.

BUDOWA I SKŁAD

Wirusy zawierają jeden typ kwasu nukleinowego, opłaszczonego jednostkami białkowymi, tworzącymi tzw. kapsyd. Kwas nukleinowy ze swoim kapsydem nosi nazwę nukleokapsydu. Strukturalne jednostki białkowe, opłasz-czające kwas nukleinowy, noszą nazwę kapsomerów. Kapsomer jest zbiorem polipeptydów identycznych lub zróżnicowanych (zwłaszcza u dużych wirusów).

Nukleokapsyd może być nagi lub otoczony osłonką. Na powierzchnię, wirionów z osłonki mogą przenikać wypustki, które są jednostkami strukturalnymi zwanymi peplomerami.

Zarazek chorobo twórczy	Wielkość w nm	Typ kwasu nuklei nowego	Wzrost na sztucznych podłożach	Namna- żanie przez podzia ły	Induko wanie interfe ronów	Wrażliwość na interferony	Wrażliwość na antybiotyki	Osłonka zawiera kwas mura- nowy
Bakterie	1000	DNA i RNA	+	+	+	-■	+	+
Mykoplaz- my	1000	DNA i RNA	+	+	T		+	+
Riketsje	250-600	DNA i RNA		+	+		+	+
Chlam ydie	250-1000	DNA i RNA		+	+	+	+	+
Wirusy	12-400	DNA lub RNA			+	+
Wiroidy	X	RNA	- •:	-	-		-	_ ••
Priony	?	? lub nie zawiera						_ »*

+ - dodatni, - ujemny, - ** - osłonki nie mają, x - wielkość wiroidów przedstawiono jako gęstość molekularną RNA, ? - nie określona.

a    b

Ryc. 2. a. Schemat wirusa choroby mozaikowej tytoniu, b. Schemat toga wirusa; 1 - wypustki, 2 — osłonka, 3 — nukleokapsyd, 4 — kapsom ery.

Kształt, wielkość i fizyczne uporządkowanie wirionów wynika z liczby, wielkości i składu chemicznego poszczególnych elementów wirionu. Te elementy ilustrują schematy wirusa choroby mozaikowej tytoniu (ryc. 2a) i togawirusa (ryc. 2b).

WIELKOŚĆ I KSZTAŁT WIRIONU

Wirusy sferyczne można podzielić według wielkości na małe, których wielkość nie przekracza 10-50 om, średnie - o przeciętnej wielkości 50-150 nm i wirusy duże - 150-300 nm i więcej. Populacja małych prostych wirusów, dających krystalizację, jest na ogół jednolita. Natomiast populage wirusów

25