CONVAR54

2) Drogi: a) obalenie twierdzenia bezpośrednie; b) pośrednie. Bezpośrednie atakuje tezę u jej przyczyn, pośrednie - u jej skutków. W działaniu bezpośrednim wykazujemy, że teza nie jest słuszna, w pośrednim zaś - że słuszną być nie może.

1)    Na drodze bezpośredniej możemy postępować dwojako. Albo wykazujemy przeciwnikowi, że przesłan-k i jego twierdzenia są błędne (nego majorem; minorem³⁷⁾); albo też akceptujemy przesłanki, wykazujemy jednak, że dane twierdzenie z nich nie wynika (nego con-sequentiam³⁸⁾); atakujemy tu zatem konsekwencję, formę wnioskowania.

2)    Na drodze pośredniej stosujemy albo a) apagogę ³⁹⁾, albo b) instancję ⁴⁰⁾.

a) Apagoga: przyjmujemy twierdzenie przeciwnika za słuszne i łączymy je z innym twierdzeniem uznawanym powszechnie za prawdziwe; jeśli teraz z obu tych twierdzeń - traktowanych jako przesłanki do dalszego wnioskowania - wysnuwamy pewną konkluzję wyraźnie błędną, bo sprzeczną bądź z naturą rzeczy”⁰, bądź z innymi twierdzeniami przeciwnika, zatem niesłuszną bądź ad rem³⁵⁾, bądź ad hominem³⁶⁾ (Socrates in Hippia maj. et alias⁴⁰), to wynika stąd, że i pierwotne twierdzenie przeciwnika było błędne; albowiem ze słusznych przesłanek wynikają zawsze słuszne twierdzenia, jakkolwiek z błędnych nie zawsze wynikają błędne.

b) Instancja, £vaxaaię,exemp-lum in contrarium⁴⁰⁾: obalenie ogólnego twierdzenia za pomocą przeprowadzenia bezpośredniego dowodu poszczególnych przypadków znajdujących się w zakresie tego twierdzenia; jeśli wiadomo, że twierdzenie dla nich nie jest słuszne, to i ogólne twierdzenie musi być błędne.

Takie jest rusztowanie podstawowe, szkielet każdej dyskusji; mamy tu jej osteo-logię. Albowiem do tego sprowadza się w zasadzie każda dyskusja. Wszystko to

*' Jeżeli po prostu przeczy ona jakiejś niewątpliwej prawdzie, to doprowadziliśmy przeciwnika ad absurdum⁴²'.

55