Drzewo życia7

utrzymywały społeczności chłopskie — a pojawiając się po trzech dniach z niej się wyłania. „Przemiana” księżyca dokonuje się więc w wodzie. Przebycie wody, tak przez księżyc, jak i duszę uwolnioną od ciała symbolizuje najwyraźniej oczyszczenie i odrodzenie, będące niezbędnym warunkiem nowego istnienia; w wypadku dusz — istnienia zupełnie odmiennego od egzystencji ludzkiej.

Dusze ludzi zmarłych przedwcześnie zatrzymują się jakby w połowie tej drogi. Ich wędrówka pośmiertna kończy się na wodzie, której nie jest im dane przebyć. Nieprzychylny los, wyznaczając ludziom przedwczesną śmierć sprawił, że ich dusze muszą trwać w stanie wiecznej potencjalności, przynależeć do określonej sfery kosmicznej charakteryżującej się stabilnością i biernością. Są oni skazani na wieczne bycie w jednym stanie, jak ustaliliśmy, omawiając wierzenia o ludziach na księżycu.

Inna jest sytuacja zmarłych śmiercią normalną. Istoty, które dalej nazywać będziemy demonami domowymi, pochodzą bowiem najprawdopodobniej (gdyż nie zawsze .est to zupełnie oczywiste) od dusz łych właśnie ludzi. Ich wspólną cechą jest przychylny stosunek do żyjących, opieka nad nimi i ich dobytkiem, mnożenie bogactwa czy to w zbożu, czy w pieniądzach. Nawiasem mówiąc, ten ostatni pogląd jest dobrym przykładem przystosowywania wierzeń ludowych do zmieniających się warunków życia na wsi.

W Polsce demony domowe występowały pod różnymi nazwami — jako chobołdy lub kłobuki, la tańce, skrzaty (jak pisał w XVI wieku Jan Gilowski — „ziemni skryatkowie”), pionki, chowańce, inkluzy, sporysze. Nieraz spotykamy nawet nazwy „diabeł” i „zły duch”, choć zupełnie nie odpowiadają one charakterowi tych sympatycznych i pożytecznych istot. Mimo

130