DSC00557 (9)

XXIII

zwycięstwo. Skuteczność walki wymagała wciągnięcia do niej całego narodu, przede wszystkim najliczniejszej w nim klasy — chłopów. Towarzystwo pojęło rolę mas ludowych w historii, zrozumiało, że tę bezcenną siłę należało przekonać i pozyskać dla ruchu narodowo-wyzwoleńczego, inaczej mówiąc związać sprawę niepodległości z rewolucją agrarną.

.Tak te zagadnienia, kwestia chłopska I kwestia narodowowyzwoleńcza. stanowiące najważniejszy punkt programu stronnictw emigracyjnych i probierz określający ich klasową pozycję, odbiły się w twórczości publicystycznej Darasza? Obszerną i wyczerpującą odpowiedź na to pytanie dają nam przede wszystkim rcasumcjc opracowane przez Darasza w ..Okólnikach Towarzystwa Demokratycznego Polskiego". ..Okólniki" podawały stowarzyszonym do rozważania kwestie polityczne i społeczne, które rozwijały i uzupełniały myśli wyrażone w Manifeście T. D. P. Centralizacja wysyłała do sekcji kwestionariusz z pytaniami; opracowane przez stowarzyszonych odpowiedzi ogłaszała w ..Okólnikach", następnie wybitniejsi członkowie Centralizacji na podstawie tych materiałów opracowywali reasumeje, wyrażając jednocześnie w ich sformułowaniach własne poglądy. Darasz przygotował reasumeje trzech pierwszych kwestii. Zajmowały się one sprawą sił wewnętrznych Polski, organizacją wybuchu powstania oraz władz kierujących powstaniem.

W reasumcjach Darasz wyraża pogląd, że powstanie powinno być rewolucją nie tylko polityczną, ale i społeczna Darasz rozumiał, że w walce narodowo-wyzwoleńczej najistotniejszą sprawą jest kwestia rolna. Wysuwa żądanie zniesienia resztek powinności pańszczyźnianych i feudalnych zależności, domaga e oddania ziemi chłopom bez wykupu, zrównania ich w prawach politycznych z obywatelami pełnoprawnymi. Reforma związałaby masy chłopskie ze sprawą polską.

Należy dodać, ze w myśl antyfeudalncgo programu T D P uwłaszczenie miało objąć jedynie chłopów użytkowników wydzielonego im praż pana kawałka ziemi i nie <lotyczvlo Iwo-rolnych proletariatu wiejskiego. Kompromisów nić programu