DSC00614 (8)

39

I. Liturgia: znaczenia i rozwój terminu

5.    Udzielanie chrztu w imię Jezusa.

6.    Dary Ducha Świętego p częstym udziałem wierzących, zob. Dz 2,4, 14-21; 4, 31; 6, 3, 5; 10, 44; 19, 6; Ef 4, 7; Hbr 6, 4; 1 P4, 10; 1 J 2, 20, 27; Rz 12, 3-8; 1 Kor 12, 4-30.

7.    Sprawowanie Pamiątki Pana - serce chrześcijańskiej liturgii, zgromadzenie świętujące Ucztę Pana - Kyriake deipnon (1 Kor 11, 20), udział w „błogosławieństwie chleba, błogosławieniu kielicha” (Dz 2, 42, 46; 20, 7, 11; 1 Kor 10, 16) było miejscem krystalizowania się wiary, budowaniem jedności, szkołą miłości - nowego stylu egzystencji.

8.    Porządek w liturgii.

Trudno jest odpowiedzieć na pytanie, kto przewodniczył liturgii. Pierwsze wyraźne wzmianki podaje Ignacy Antiocheński w swoich listach (do Efezjan 5,2; Magnezjan 4,1; 6,1; do Tralian 2, 2nn; do Smymeńczy-ków 8, ln; do Filadelfian 4, 1; 7, 2b) - liturgii przewodzi biskup. W listach pasterskich występuje wyrażenie episkopos - ale brak wzmianki o przewodniczeniu liturgii. Inne wyrażenia to: proistamenoi względnie pro-estates (ci, którzy przewodzą, którzy wśród-pracują), presbyteroi - prezbiterzy 1 Tes 5, 12; Rz 12, 8; 1 Tm 5, 17; Justyn Apologia I, 65, 3) - będą wchodzili w rachubę. Wyrażeniem tym zaznaczona jest rola prezbiterów przy ordynacji (1 Tm 4, 14) i przy namaszczeniu chorych (Jk 5, 14). Wyraźnie o prezbiterach i biskupach mowa jest w Pńma Clementis (40-44).

Charakterystycznymi cechami liturgii wczesnochrześcijańskiej były: związek z Chrystusem i poczucie wspólnoty (koinonia), związek ze sprawami świata - otwarta wspólnota oraz „nachylenie” eschatyczne³⁹.

Dla rozwoju liturgii duże znaczenie posiadał Sobór Jerozolimski (Dz 15) - kształtowanie się identyczności wspólnoty wokół Jezusa Chrystusa. Innym wydarzeniem o niesłychanych wręcz konsekwencjach dla rozwoju liturgii był edykt mediolański - konstantyńska rewolucja. Rozwój poszedł w kierunku „upublicznienia” liturgii, „bycia w świecie”, stała się ona „cultus publicus”. Liturgia przyjmuje do siebie elementy właściwe kultowi pogańskiemu - stopniowo i nadaje im chrześcijańskie znaczenie. Pomnożenie się ilościowe chrześcijan uczestniczących w liturgii pociąga za sobą inne ukształtowanie miejsc sprawowania liturgii (bazyliki). Rozwój wyraził się w zróżnicowaniu liturgii.

Nie bez znaczenia na „treść” tekstów liturgicznych okazały się arianizm oraz inne kontrowersje teologiczne. Nie tylko heretycy zmieniali „działania”, ale także Kościół „ortodoksyjny” precyzował sformułowania stoso-

*F. Hahn, TRE XIV B (1985), 29-39, P. F. BRADSHAW, TRE XIV, 39-42, Ausfiihrung von der Kirche, w: Handbuch der Katholische Liturgik, I, 1932, 6.