DSC00626 (9)

zwraca ich staranna, niebieska lub barwna dekoracja w typie dalekowschodnim. Inwentarz Magdaleny Szumanowej wymienia ażurowy koszyczek, jakich używano do podawania słodyczy". Wykwintne, ażurowe koszyczki wyrabiano również w Delft, obecnie należą one do rzadkości¹⁰⁰.

Transmisyjna rola Gdańska w handlu delftami

Na terenie Rzeczypospolitej wyrób fajansu na większą skalę, czyli w manufakturach, podjęto stosunkowo późno¹⁰¹. Pośrednikiem w imporcie fajansów z Delft był Gdańsk. W życiu zamożnych warstw Rzeczypospolitej ważną rolę pełniły różnego rodzaju farfury. Baiwnie przedstawił je Samuel Linde: Farfury są to owe naczynia różne, podlejsze od porcelanowych, przedniejsze od pospolitych polewanych, które nic nie mają przezroczystości, i w przełamaniu są dziamiste. U Cudzoziemców zowią je Fajanse, od włoskiego miasta Faenza¹⁰².

Wśród wymienianych w inwentarzach farfur było z pewnością wiele fajansów z Delft. W wykazie Porcelliny po zmarłym w 1742 roku wojewodzie chełmińskim Janie Ignacym Czapskim wymieniono m. in. 5 czar starych holenderskich¹⁰³.

Prawdopodobnie fajansami z Delft były farfury ujęte w rejestrze zakupów w Gdańsku, sporządzonym przez Jacka Rostworowskiego. W 1748 roku zamówił on Farfurek alias talerzy Płaskich 12, głębszych 12⁰⁴. W następnym roku, ponownie polecił zakupić 12 talerzy głębokich i tyluż płaskich {Farfurek Stołowych głębszych Tuzin, a Płaskich Tuziny^ : podobne zlecenie powtórzono w 1750 roku: Farfurek płaskich tuzin jeden ordynaryjnych głębszych z brzegami ługowanymi (?) tuzin iedenprzednieyszych; do tego zamówienia dodano jeszcze maselniczkę (Jaszczyk farfarouy do masła tylko kształtny kupie)¹⁰⁶.

Informacja o zakupie naczyń fajansowych w Gdańsku znajduje się również w rejestrze sporządzonym przez kasztelana warszawskiego Pawła Benoego. W 1750 roku polecił on nabyć 4 tuziny farfurek stołowych dla J.W. Pani Dobrodziejki, podobnie w 1753 roku, 3 tuziny farfurek, a w 1751 roku, 4 tuziny farfurek dla J.W. Pana¹⁰⁷.

Świadectwem stosowania fajansów olenderskićh w domach mieszczańskich w głębi Rzeczpospolitej są inwentarze poznańskie¹⁰⁸. Spisany w 1700 roku inwentarz pośmiertny winiarza Roberta Faychera za obrazami wymienia: Statki gliniane. Olenderskićh talerzy 23 z miseczkami facit za nie 7gr 20; mis 5 r zł 1- zł 5¹⁰⁹. Zamożny kupiec Jakub Hoffman posiadał wymienione jako Statki kamienne i olenderskie — miśków olenderskićh 3; dzbanek clenderskipółrozmiarowy solniczka olenderska, talerzy olenderskićh 4, dzbanyszków 2 zprzykrywadłkami cenowemi, fajfurkóu' trzy do herbathe picia, miseczków do tego 4, dzbanyszekzprzykrywadłkiem..., w alkierzu tylnym półmisków olenderskieb kręconych, 3; półmisków gładkich 4, talerzy olenderskićh 5, solniczka z wierzchem ze 4 miseczkami maluebnemi..}¹⁰. Spisany w 1717 roku obszerny inwentarz pośmiertny aptekarza Stanisława Bułczyńskiego zawierał jedynie: Miśków różnych glinianych na kształt olenderskiej roboty 23, talerzy takowa robota sztuk 11...¹¹¹.

W Muzeum Prowincji Bernardynów w Leżajsku zachował się malowany w sceny chińskie wazon tykwowy, należący niegdyś do garnituru dekoracyjnego¹¹². Położony nad Sanem Leżajsk otrzymał w 1558 roku przywilej na budowę spichlerza i statków dla spławiania zboża do Gdańska¹¹³. O kontaktach z Gdańskiem mówią też srebra ołtarzowe J. G. Schlaubitza ufundowane przez hetmana wielkiego koronnego Józefa Potockiego dla kościoła bernardynów #.

W Galerii Rzemiosła Artystycznego Muzeum Narodowego w Warszawie znajdują się trzy wazony z większego garnituru malowanego kobaltem w drobny rzut kwiatowy, z warsztatu „De Drie Vergulde Astonnekens”, należące do wyposażenia pałacu Potockich w Krzeszowicach¹¹⁵. Z dworów szlacheckich pochodzą wazony z garniturów dekoracyjnych w zbiorach Muzeum Okręgowego w Rzeszowie. Para wazonów tykwowych malowanych w niebieski rzut kwiatowy, (sygn. „PK/5”) należała do wyposażenia dwom w Wiśniowej, wazon balasowy ze scenami chińskimi sygnowany JPK/3” został przejęty z dwom w Czudcu¹¹⁶. Liczne naczynia „farfurowe” w rezydencjach magnackich XVII i XVIII wieku wymieniają inwentarze opracowane przez Mariana Gębarowicza¹¹⁷. I tak, w 1738 roku, w inwentarzu ruchomości w skarbcu żółkiewskim znajdowały się: Baniuszka farfurowa, słupiasta, w kolorze granatowym, z osóbeczkami złocistymi, Vasum trzyćwierciowe w ośmiograni farfurowe...¹¹⁶. Inwentarz skarbca Rzewuskich w Rozdołe zawiera informację o ustawionym na gzymsie kominka garniturze dekoracyjnym pochodzącym najprawdopodobniej z Delft: Komin szafiasty, na wierzchu wazonów biało malowanych z błękitem 3¹¹⁹1