DSC00804

-jtoeduknrjn fnomłnn- społormislwa, wskazanie nt\i dróg i możliwości osiągnięcia szczęścia naturalnego w warunkach cywilizacji jest więc celem twórczości literackiej. Literatura staje się narzędziom kształtowa-ni& naturalnych -stosunków międzyludzki cii nie tylko — jak u Karpińskiego — w prywatnych kontaktach bliskich sobie jednostek, ale także-w-wymiarze społecznym.

Wizja moralistyczno-dydaklycznych zadań twórczości wyznaczała też adres odbiorczy literatury oraz rozu-- mienie społecznej roli twórcy. Franciszek Karpiński zalecał w związku z tym tak kształtować poezje:

l~] ażeby powszechnie rozumiane były. Jak byiy rozumiane poezje starych, zamykając w sobie wiarę, którą kaidy 2 najnikczemniejszych pogan wiedzieć i wierzyć byt obowiązany. Prócz umiejących mitologię, których proporcja może jak jeden do dziesięciu tysięcy będzie, kto, proszę, zrozumie wielu naszych poetów dzielą? ⁿ

Zarówno wzmianki rozsiane w korespondencji Karpińskiego w jak I —- przede wszystkim — poetyckie właściwości utworów togo i innych poetów sentymentalnych pozwalają widzieć odbiorców tej poezji w środowiskach szerszych niż tylko oświecona publiczność literacka. Wszak od odbiorców tych wymagało się tylko serca wypełnionego naturalną czułością.

W związku | sygnalizowanym wyżej ewoluowaniem poglądów na moralistyczne funkcje literatury różnicowała H także wizja społecznej roli poety ^u. Odrzucając zadomowiony w poezji klasycystycznaj topos za-angażowanego obywatela i wszechstronnego mędrca rozpowszechniającego ogólną wizję życia, upatrywano tej roli w nawiązywaniu bezpośredniego kontaktu 1 czytelnikiem i kształtowaniu Indywidualnych cnót i ludzkiej wrażUwoAdJjik w modelu poezji najpełniej zrealizowanym u Karpińskiego) lub też w przedstawia

na

nlu najbliższego natur?® wzorca postulowanych stosunków międzyludzkich i miejsca czlowipka w św jecie (jak w znacznej części twórczości poetyckiej Kazimierza Brodzińskiego).

Omówione wyżej stanowiska wobec zadań poezji wielokrotnie współistniały w tekstach dyskursywnych z formulami, w których na plan pierwszy wysuwała się sprawa czułości i czułego serca. Wiązał się z tym kierowany pod adresem poezji i poety postulat zwracania się ku własnemu sercu i — analogicznie — apelowania do serca słuchacza. Serce — jak sygnalizowaliśmy wyżej — traktowane było jako siedziba naturalnych walorów osobowości ludzkiej, mogły więc z niego płynąć wskazówki dla dydaktycznych działań wokół naprawy człowieka. Takich intencji doszukać się też można w niektórych zdaniach programowej rozprawki Karpińskiego: „Wejdź pierwej zawsze, ile możności, w serce twoje, radź go się i słuchaj; a dopiero, co w nim zacząłeś, niech głowa i dowcip twój zakończy" ^7#. Ale zarówno teksty autora Laury i Pilona, jak i wypowiedzi wielu innych twórców i współczesnych komentatorów literatury pozwalają doszukiwać się w zdaniach i formulach odnoszonych do czułego serca innych jeszcze Intencji znaczeniowych. „Słucham serca, co czułym utworzyły nieba" — oświadczał autor przywoływanych Jut Uwag nad romansami z „Tygodnika Wileńskiego". W rozprawce O romansach zaleca się twórcy, aby przedstawiał „nadzieje i tyczenia serca swojego" ⁿ. Według autora rozprawki z „Ćwiczeń Naukowych" romanse mają „usposabiać umysły do rozpoznania i doświadczania własnych uczuć".

Charakterystyczne opinie w tej sprawie sformułowane zostały przaz recenzenta Nierozsądnych ślubów'; który — przeciwstawiając poezji starożytnej poezję czulą — stwierdza), ii: