DSC00839

od t«toi&ń i iAinteresowań klasvee> normy Intymności' Normo (a doptiRrrmia w u *** snacznie ssersito obsrary spraw prywatnych t ńtnfL I nych, wainych tylko t perspektywy przeżywającej j dnostki, jej ulotnych nastrojów 1 różnorodnych od<\*]I nl dosnań wewnętrznych. Programując jednofe typ ty_Gh doznań, sentymentalna norma intymności określała tak* ** cechy typowe bohatera czułego, w którego przeżyj ciach dominuje tęsknota, żal, smutek, melancholijna kontemplacja 1 swoista bierność wobec świata zewnętrznego. Kreowanie takiego bohatera było charakterystyczne dla wszystkich gatunków, co dodatkowo sprzyjało zacieraniu wyrazistości przedziałów gatunkowych, niezbyt ważnych w świetle przyjmowanych zadań poezji. Nawet duma sentymentalna —jeden z gatunków o najbardziej klarownych wyznacznik kach — w zakresie konstrukcji bohatera podporzadj kowana była ogólnym wyznacznikom ^,M.

Jednak gatunkiem, w którym właściwości takiego] bohatera szczególnie silnie doszły do głosu, była sie-l lanka. Jej kariera ilustruje charakterystyczną niespo-l istość i ambiwalentność myślowych założeń prąduĘ Z jednej bowiem strony sentymentalne realizacje sielanki wyznaczane były przez empiryczno-poznawcze założenia, przejawiające się w tendencji do konkretyzowania sytuacji przedstawionej i świata, którego obraz odwoływał się do realiów krajobrazu i obyczajowości, jak choćby w sielankach Karpińskiego czy Brodzińskiego. Jednak z drugiej strony sielanka służyła także programowaniu swoistego- typu idealnego bohatera jako człowieka czułego i cnotliwego, którego cechować ma prostota i łagodność uczuć, umiarkowanie i harmonia wewnętrzna oraz umiejętność zachowania więzi z przyrodą. Mimo tendencji do osadzenia świata sielanki w konkretnym, historycznym środo-wislui pfoponnwnlfl wląt on* wi/j^ t/idwipka nin zakłóconą przez aktualno wydarzenia i trudy ki-i/kk' i egzystencji. Taki WZÓTZSC bohater* siolankowr-tjo, iw; dąey Sentymentalną retnterpretacją mitu ałkartyjskle-go, pełnił różno funkcjo, Dla poetów piszących w wieku XVIII byf podstawowym środkiem lirynKji utworu i przekraczania klasycystycznych rygorów intymności — głównie dzięki kostiumowi pasterskiemu. W twórczości Andrzeja Brodzińskiego funkcjonował jako przeciwstawienie brutalności wojen, jako wyraz marzeń i tęsknot do spokojnego tycia. Wreszcie stał się punktem wyjściowym rozważań teoretycznych i praktyki poetyckiej Kazimierza Brodzińskiego, który uznał Idyllicznego bohatera za reprezentanta charakteru narodowego, zaś sielanką za rodzimy gatunek, w którym najdoskonalej wyraziły się cechy przodków, sprowadzone do prostoty, łagodności, umiłowania pracy, czystości moralnej, umiarkowania i dobra. Tak rozumiana sielskość została podniesiona do rangi naczelnej kategorii estetycznej i etycznej, wyznaczającej wizją świata wspartą na tych wartościach, które gwarantowane są przez byt wieśniaczy. Literacką realizacją ideału miał być Wiesław Brodzińskiego ^m.

Wypracowany w gatunku sielankowym wzorzec liryki sentymentalnej stał się dla tego prądu najbardziej charakterystyczny i niejednokrotnie bywał jedyną postawą sądów oceniających całokształt przynależnych don zjawisk poetyckich.

3. Gatunki epickie

Narodziny polskiej powieści oświeceniowej odbywały się poza granicami oficjalnej doktryny klasycy-.' stycznej, która w swej hierarchii gatunków i repertuarze środków literackich nie przewidywała w zasadzie

281