DSC01244

76 Anna Burzyńska

programową (a właściwie jej brak) można uznać za pierwowzór specyficznych właściwości obecnej teorii kulturowej. Przekonanie o całkowitym rozpadzie jedności kultury angielskiej na wielość różnorodnych i często całkowicie niezbieżnych ze sobą obiegów kulturowych przełożyło się na specyfikę aktywności Centrum, które charakteryzowała daleko posunięta różnorodność - tak metod, jak i podejmowanych problemów i zgad-nień. Zajmowało się ono właściwie wszystkim, co mogło dotyczyć bardzo szeroko pojętej kultury - od reklamy, poprzez media, style życia, do subkultur młodzieżowych, mody itp. Poważna analiza problemów konstrukcji znaczeń kulturowych rozpoczęła się jednak dopiero wraz z wejściem teoretyków skupionych wokół czasopisma „Screen” - Stevena Heatha, Colina McCabe’a oraz Jacąueline Rosę, którzy połączyli w swoich badaniach metody wywiedzione z maksizmu (zwłaszcza poglądów Louisa Althussera), psychoanalizy (w szczególności Laca-nowskiej) i semiotyki. Zwłaszcza połączone wpływy Althusse-rowsko-Lacanowskie stworzyły w tym przypadku podwaliny pod jedną z kluczowych dla tej grupy badaczy teorii o koniecznym konstruowaniu podmiotu przez ideologię, utożsamianą z kulturą.

•Po osłabnięciu energii angielskich badań kulturowych wraz z nadejściem thatcheryzmu, głównym ośrodkiem tego nurtu stały się Stany Zjednoczone, których wiełokulturowość oka-1 zała się niejako naturalnym środowiskiem dla jego niezwykłe bujnego rozwoju. Przyczynił się do tego także wspomniany już wcześniej zmierzch badań spod znaku New Criticism (nastawionych na autonomię literatury i praktykujących oddzieloną od wszelkich kontekstów zewnętrznych analizę estetyczną). Na prawdziwą ekspansję amerykańskich badań kulturowych wpłynęły zarówno prace Adorno i Horkheimera (przebywających tu na emigracji), jak i filozofa francuskiego Michela Foucaulta -niezwykle popularnego w Ameryce począwszy od lat 70., jak i wreszcie wpływy dekonstrukcji Jacques’a Derridy i dekon-strukcjonizmu amerykańskiego. Ci ostatni zwłaszcza - mimo że skupieni przede wszystkim na rozmaitych wewnątrzteksto-wych grach tekstualnych -* od początku jednak zainteresowani

pyli również ideologicznymi podtekstami tworzenia się znaczeń literackich⁷¹.

1 Wpływy myśli Foucaulta okazały się jednak ostatecznie najmiększe i żywotne do chwili obecnej. Najważniejszą rolę odesłały tu zwłaszcza: Foucaultowska teoria dyskursu (sformuło-tna po raz pierwszy w Narodzinach kliniki, a następnie rozbudowana w wydanej w 1969 roku Archeologii wiedzy), podjęta przez filozofa »aHaa-f»laqjMniędgy' władany i    idea ptkK

iotUf który .staje-.się^efekteiTmijarzmiałiin^inlw^prafa^wladz^. peszcie - koncepcja mikEftfiayki udadzą*jako    j we

rstkich formach żyeia»sporłccznegorZ-FOZważań i badań Fou--iaulta wynikały m.in. idee bardzo inspirujące amerykańskie*ba-» piania kulturowe: np* koncepoja-kultury^ako-praestrzem-kon-tów między władzą i -jednostką oraznzależnienia^odmtotu władzy, a takźe wizja^,kultt!iy^,jaktrefekll!*SC1CflłJąLjith się se ibą praktyk-dyskursywnyeh (i - odpowiednio - uzależnienia dyskursów od władzy).

Równie ważną rolę dla kształtowania się badań kulturowych Spełniły prace badaczy francuskich Pierre*a Bourdieu^- i Miche-Ja de Certeau oraz amerykańskich - zwłaszcza Clifforda Geer-ftza i Fredericka Jamesona. W przypadku Bourdieu szczegół-lnie inspirujące okazały się rozważania zamieszczone w wydajnej w 1970 roku książce La Reproduction. Elements pour une tiheorie du systeme d'enseignement (napisanej wspólnie z J.-C. (Passeronem), w której rozwijał on słynną teorię „przemocy symbo-

⁷¹ Ptzcz niektóre środowiska badaczy amerykańskich dekonstrakcja uzna-% wana była za ostoję politycznego, społecznego i kulturowego izolacjonizmu, co owocowało mocnym przeciwstawianiem „strony Denridy” i „strony Foucault” pierwszego jako rzecznika odgrodzonej od społeczno-kulturowych uwarunkowań tekstualności i drugiego jako badacza relacji między dyskursami! ideo-|j' logiami oraz społecznych determinacji praktyk dyskursywnyeh. Zob. na ten temat ijp. E. Said, Criticism Between Cul turę and System, w: tenże, The World, Ithe Text and the Critic, Cambridge 1983 (tekst opublikowany po raz pierwszy na łamach „Critical Inquiry’\ pt The Problem ofTextuality: 7Wo Ezemplary Po-sitions, w 1978 roku. Said oskarżał amerykańskie badania literackie o słabe zainteresowanie problematyką społeczną i kulturową z powodu nadmiernej uwagi dla tekstualności. Pisałam o tym w artykule pt Krajobraz po dekonstrukcji, cz. II: W stronę polityki, „Ruch Literacki" 1993, z. 2.