DSC02380 (3)

Uczeni polscy a życie polskie

ta część życia uczonych na całkowite życie kulturalne polskiego społeczeństwa narodowego w ramach państwa polskiego.

Takie wydzielenie życia naukowego uczonych jest o tyle uzasadnione, że dzięki logicznej i metodycznej systematyzacji każdej nauki, życie naukowe każdego z uczonych faktycznie wyodrębnia się od reszty jego życia kulturalnego; że dzięki wspólności wzoru wszystkich nauk i wspólności funkcji społecznej uczonych życie naukowe wszystkich uczonych wykazuje zasadnicze podobieństwa; a wreszcie, że dzięki wielu terenom pogranicznym między naukami, wielu stycznoś-ciom między uczonymi oraz wspólnej zależności od instytucji i władz państwowych, życie naukowe uczonych polskich (prócz nielicznych wyjątków) stanowi pewien względnie zwarty kompleks.

Pytanie zaś, jaki wpływ wywiera życie naukowe u-czonych polskich na całkowite życie polskie, którego jest ono wszak, biorąc ilościowo, malutką tylko cząstką (mniejszą, niż całe życie kulturalne parotysięcznej mieściny), uzasadnia się przez swoisty charakter tego życia, wynikający ze swoistego charakteru nauki. Nie tylko życie polskie, lecz cała w ogóle dana nam rzeczywistość przyrodnicza i kulturalna bądź już jest, bądź stać się może przedmiotem poznania naukowego i poznanie to wpływa w różny sposób i w różnej mierze na działalność kulturalną wszystkich tych, którzy w nim biorą udział. Uczeni polscy, mówiąc przenośnie, są prawie jedynymi ogniskami, z których poznanie naukowe w tej lub innej postaci promieniuje na społeczeństwo polskie. Dlatego ich życie naukowe ma swoistą doniosłość, dla całokształtu polskiego życia kulturalnego.

Obecna Tola uczonego polskiego

221

Na czym polega to „promieniowanie” poznania, to postaramy się tu wykazać. Nie ograniczymy się jednak do teoretycznych stwierdzeń. Poddamy też fakty ocenie i wysuniemy postulaty z punktu widzenia pewnych sprawdzianów organizacji i rozwoju życia polskiego. Czytelnik, który sprawdzianów tych nie uznaje, może nasze oceny i postulaty odrzucić.

Sposób, w jaki zajmowanie się naukami przez uczonych polskich wpływa na życie polskie, jest uwarunkowany przez tę rolę społeczną, jaką polskie społeczeństwo narodowo-państwowe wyznacza uczonemu. Rola ta ustaliła się w Polsce stopniowo. Wzór osobowy uczonego w zorganizowanym- społeczeństwie zaczerpnięty został z Zachodu; początkiem swym sięga średniowiecza. W ubiegłym stuleciu wprawdzie zaczęła się wytwarzać w Polsce, zwłaszcza w tych dzielnicach, gdzie nie było urzędowych stanowisk dla uczonych, odmienna, oryginalna rola uczonego; zaczątki te jednak prawie zupełnie zanikły z utrwaleniem się państwa polskiego. Sami uczeni współdziałali ze swym środowiskiem społecznym, a zwłaszcza z władzami państwowymi, w nawrocie do tradycyjnego wzoru i prawie wyłącznym jego rozpowszechnieniu.

Główną podstawą dzisiejszej roli uczonego stanowi to, że jest on uważany za człowieka, który „posiadł”, „przyswoił sobie”, „opanował” gruntownie pewien, już znany i uznany przez ogół uczonych, system prawd naukowych. To „posiadanie”, „opanowanie” ma się objawiać społecznie w czynnościach krytycznood-twórczych i dopełniających. Uczony musi umieć przy-