DSC02748

fm ulubiony kategorią w malarstwie)^!t. Doić blisko juz do romantycznych ESpm^lpynacjt * ohfograniczoną wyobraźnią jako głównym przewodnikiem po OOBBaach życia, świata i kosmosu. „Odejmijcie jakiejkolwiek rzeczy wszelkie gr&nke — dowodzi tymczasem oświecony teoretyk — a od razu uczynicie ją ' mecią wielką. Stąd nieskończona przestrzeń, liczby nie mające kotka i wieczne trazoir napełniają umysł ideami wielkimi’’*.

Jakie to idee; W :n>osłaść przynależy do porządku estetyki, aJe pozostaje wfoitskkj korespondencji z rdigia i religijnością. Bóg jako Stwórca, rzemieśl-■Ł pierwszy matematyk. wielki architekt oraz „zegarmistrz" świata i natury Jesz dla llujwry njn nrro prawodawcy Jstnośdą mądrą nieskończenie"¹⁰, zaś prsesErzs ń wiekuistą, w której gospodarzy, wypełniają „twory niezliczone”, _uirprn i hndinnr krainy*, -państwo niezmierzone” — jak to określił przyszły biskup krakowski i prymas Królestwa Polskiego w cenionym przez romanty-ków poemacie Zjawienie Emilki^:. Wizjonersko-historiozoficzny utwór Jana Pawb Woronicza powstał)’ w 1797 roku można odczytać jako interesującą wariację na temat nieskończoności, choć ani razu to słowo nie zostało w nim wypowiedziane. Religijny poeta stanął tu przed oświeceniowym tropem, który Józef Franciszek Królikowski określił zwięźle w późnej poetyce normatywnej (182Ó) w następujący sposób:

Zob. i. Gscri, Romantyzm. 1780-1860. Narodziny nowej wrażliwości, przcł. K. Dyjas, Warszawa 2010, s. 264—282.

'* H. Blair, Wykłady o wymowie i literaturze, cyt. za: Europejsku źródła myśli estetyczno--literackiej polskiego oświecenia. Antologia wypowiedzi pisanyfrancuskich, niemieckojycfrznych i angielskich 1674-1810, oprać. T. Kosdciewiczowa i Z. Goliński, Warszawa 1997, s 646.

¹⁰    R K. Dmochowski, Sztuka rymotwórcza. Poema w czterech pieśniach, cyt. ia: () świeceni o literaturze. Wypowiedzi pisarzy polskich 1740-1800, oprać. T. Kostki ewiczowa i /. C.oiiński, Wuszawa 1993, s. 396 (pieśń druga, w. 402).

¹¹    Cyt. za: J. R Woronicz, Pisma wybrane, wstęp, wyb. i komentarz M. Nesteruk i Z. Rej-man, Warszawa 1993, s. 124-125.

§ i9- Kiedy nas rzecz wielka nad granice zmysłów porywa, wtenczas słość, wspaniałość. To, co jest wzniosłe, wydaje nam się przez trwałość i rozciągłość niezmierzonym i w pierwszej chwili uderza nas. Czujemy niemożność pojęolfcd|H a oraz wznosimy się do nadzwyczajności**.

Dla polskiej formacji przed romantycznej pojęcie nieskończoności, a ściślej nadzwyczajności (zgodnie z nomenklaturą oświeconych), często skrywane pod estetyzującą szatą wzniosłości lub górności, istniało przede wszystkxo& ^ w przestrzeni wąsko ujmowanej doktryny religijnej, a w ograniczonym zakresie (w stosunku do epok poprzednich) na obszarze myśli filozoficznej tudzież w naukach przyrodoznawczych. Konkretyzowało się w bezpośrednim związku z wyobrażeniem Boga chrześcijańskiego, u nas — przede wszystkim Boga wiary katolickiej. A mimo to («d) trudno doszukać się wypełnienia tego pojęcia treścią metafizyczną. To raczej abstrakcyjny topos literacko-religijny i pewnik teologiczny, ewentualnie próba zapisu jakiegoś niejasnego wrażenia czy odczucia, co stanowi wszakże zabieg dyskusyjny w sytuacji dominacji oświeceniowego racjonalizmu, postawy zdrowego rozsądku i normatywizmu estetycznego. W późnych poetykach klasycystycznych (Józef Franciszek Królikowski, Euzebiusz Słowacki, Józef Korzeniowski), których powstanie przypada na okres rodzącego się zainteresowania romantyzmem jako nowym prądem sztuki europejskiej, wyraźnie dostrzec można obecność kłopodiwego problemu, jaki sprawiały myśli normatywnej „cudowność”, „górność” oraz „imaginacja” („fantazja") poetów pragnących przedstawić przedmioty i uczucia „niewyobrażalne” i niepodobne do innych rzeczywistych przedmiotów czy doświadczeń. Profesor Liceum Krzemienieckiego, ojciec Juliusza Słowackiego konstatował:

¹¹ J. F. Królikowski, Wzory estetyczne poezji polskiej w pięknościach pierwszym mistrzów naszych z przytoczeniem teorii wystawione, cyt. tac Oświeceni o literaturze, s. 194.