Współdziałanie bezpieczników i ograniczników przepięć Strona 1 z 8
bezpieczniki.com > informacje techniczne
Informacje techniczne
Konferencja naukowa "Zabezpieczenia obwodów elektrycznych za pomocą
bezpieczników topikowych" w Poznaniu 21.06.2005
Dr in\
. Edward Musiał
Politechnika Gdańska
Współdziałanie bezpieczników i ograniczników przepięć
Dla poprawnego funkcjonowania instalacji i urządzeń elektrycznych wa\
ne jest skoordynowanie
rozmaitych systemów zabezpieczenia i ochrony, działających na ró\
nej zasadzie i
wykorzystujących odmienne kryteria działania. Dotyczy to między innymi współdziałania
zabezpieczeń nadprądowych z zabezpieczeniami podnapięciowymi i ró\
nicowoprÄ…dowymi oraz
odgromnikami bÄ…dz
ogranicznikami przepięć. Odgromniki bądz
ograniczniki przepięć mogą
wymagać dobezpieczenia za pomocą bezpieczników. Dobór bezpieczników i miejsca ich
zainstalowania powinien uwzględniać nie tylko skuteczność dobezpieczenia, ale równie\

konsekwencje wprowadzenia w instalacji kolejnego zabezpieczenia nadprądowego, które
powinno współdziałać wybiorczo z innymi.
Ograniczniki przepięć wchodzące w skład układu ochrony przeciwprzepięciowej instalacji
elektrycznej mogą wymagać koordynacji z zabezpieczeniami nadprądowymi, które
dobezpieczają ograniczniki i/lub zabezpieczają urządzenia i ich obsługę przed skutkami zwarcia
w ogranicznikach.
W instalacjach nara\
onych na wnikanie prÄ…du piorunowego z zasilajÄ…cej linii napowietrznej
i/lub z piorunochronu, pierwszy stopień ochrony, na granicy stref ochronnych 0 i 1, wymaga
ograniczników przepięć klasy I. Są to ograniczniki wyładowcze o nieciągłej charakterystyce
napięciowo-prądowej, ucinające przepięcie, zdolne odprowadzać prądy piorunowe o kształcie
udaru 10/350 µs. Instaluje siÄ™ je w zÅ‚Ä…czu lub w głównej rozdzielnicy i zarazem w pobli\
u
głównej szyny wyrównawczej obiektu. Mo\
na wyró\
nić trzy stany ich działania:
1. Stan izolowania przy napięciu roboczym, nieprzekraczającym największego napięcia
trwałej pracy ogranicznika UC, kiedy rezystancja między jego zaciskami jest rzędu
gigaoma.
2. Przewodzenie prądu wyładowczego po zapłonie ogranicznika. Między jego zaciskami
przepięcie narasta do poziomu udarowego napięcia zapłonu, wywołuje zapłon, po czym
napięcie maleje do wartości napięcia obni\
onego Ures (spadku napięcia na łuku, na ogół
10÷50 V). Odprowadzany przez ogranicznik prÄ…d piorunowy pochodzi z fikcyjnego z
ródła
o właściwościach zbli\
onych do idealnego z
ródła prądu. Jest zatem wymuszeniem
prądowym, którego wartość szczytowa i przebieg w czasie nie zale\
Ä… od zjawisk
zachodzÄ…cych w ograniczniku, w bezpieczniku i w innych elementach znajdujÄ…cych siÄ™ na
drodze jego przepływu. Co najwy\
ej, stwarzając równoległe drogi przepływu i
odpowiednio dobierajÄ…c ich impedancje udarowe mo\
na wpływać na wartość
cząstkowego prądu płynącego określonym torem. Zdolność przewodzenia przez
ogranicznik określoną liczbę razy prądu wyładowczego charakteryzuje znamionowy prąd
wyładowczy oraz największy (graniczny) prąd wyładowczy o umownym kształcie udaru
T1/T2 (czas czoła/czas grzbietu).
3. Wyłączanie prądu następczego, który w przestrzeni międzyelektrodowej, uprzednio
zjonizowanej przez prąd wyładowczy, płynie pod działaniem napięcia roboczego. Prąd
następczy jest równy spodziewanemu prądowi zwarciowemu w miejscu zainstalowania
ogranicznika (przy rodzaju zwarcia odpowiadającym zwarciu biegunów, między którymi
są włączone ograniczniki). Prąd następczy powinien być wyłączony przez sam
ogranicznik przy pierwszym naturalnym przejściu przez zero, zatem czas jego przepływu
http://www.bezpieczniki.com/strony/wyklady/6/wspoldzialanie.htm 2006-06-12
Współdziałanie bezpieczników i ograniczników przepięć Strona 2 z 8
w sieci 50 Hz nie powinien przekraczać 10 ms. Zdolność wyłączania prądu następczego If
jest związana z przebiegiem spodziewanego napięcia powrotnego TRV. Zwykłe
ograniczniki przepięć, wtrącając do obwodu rezystancję łuku, nieznacznie zmniejszają
wartość prądu następczego i jego skutek cieplny I2t. Przed rokiem 2000 zaczęły
pojawiać się konstrukcje coraz silniej ograniczające prąd następczy oraz jego skutek
cieplny i wykazujÄ…ce bardzo du\
ą zdolność wyłączania prądu następczego If.
Tablica 1. Obliczeniowe parametry prÄ…du piorunowego 10/350 µs w zale\
ności od poziomu
ochrony
Poziom ochrony I II III i IV
Wartość szczytowa prądu IG kA
200 150 100
Całka Joule'a PG
5600 2500
kA2s 10000
Znamionowy i graniczny prąd wyładowczy ogranicznika tak się dobiera zale\
nie od stopnia
ochrony (tabl. 1), aby prawdopodobieństwo ich przekroczenia było dostatecznie małe, ale ze
względu na rozkład losowy parametrów piorunów i znikome, ale niezerowe
prawdopodobieństwo wystąpienia wartości większych, wykluczyć tego nie mo\
na. Trzeba siÄ™
liczyć z mo\
liwością uszkodzenia ogranicznika, równie\
ze zwarciem elektrod, na co powinno
zareagować poprzedzające zabezpieczenie nadprądowe. Do zwarcia elektrod mo\
e te\
dojść
w następstwie stopniowego ich zu\
ywania się, po wielokrotnym przepływie prądu
wyładowczego o wartości zbli\
onej do znamionowej.
Rys. 1. Rozpływ prądu piorunowego przy bezpośrednim uderzeniu pioruna w chroniony
budynek z instalacją o układzie TN
Największe nara\
enia ograniczników w budowlach z piorunochronem występują przy
bezpoÅ›rednim uderzeniu pioruna (rys. 1). PrÄ…d piorunowy IG dzieli siÄ™ na część (1- )×IG
odpÅ‚ywajÄ…cÄ… bezpoÅ›rednio do ziemi i część IZ= ×IG odprowadzanÄ… przewodami zasilajÄ…cej
http://www.bezpieczniki.com/strony/wyklady/6/wspoldzialanie.htm 2006-06-12
Współdziałanie bezpieczników i ograniczników przepięć Strona 3 z 8
sieci elektroenergetycznej. Zakłada się, \
e wszystkie przewody doprowadzone do złącza w
liczbie m w jednakowym stopniu w tym uczestniczą, a więc ka\
dy odprowadza prÄ…d
Jest to zarazem największy prąd obliczeniowy, jaki mo\
e przepływać przez pojedynczy
ogranicznik i pojedynczy bezpiecznik. Jak widać, z tego punktu widzenia korzystne są przyłącza
trójfazowe (m = 4). Korzystna jest te\
mała wartość współczynnika ( < 0,5), czemu sprzyja
mała udarowa rezystancja uziemienia układu uziomu piorunochronowego.
Zdolność wyłączania prądu następczego If zwykłych ograniczników (nieograniczających prądu
następczego) jest niedu\
a, nie przekracza 4 kA. Jeśli spodziewany prąd zwarciowy jest od niej
większy, to ogranicznik wymaga dobezpieczenia, a tę rolę zwykle spełnia bezpiecznik klasy gG.
Jego rolą jest przetrzymać prąd następczy przynajmniej do chwili pierwszego przejścia przez
zero, by mógł go wyłączyć ogranicznik wyładowczy, a gdyby to się nie stało - samemu go
wyłączyć. W tym celu bezpiecznik powinien przetrzymywać bez nadwerę\
enia sumarycznÄ…
całkę Joule'a najpierw prądu piorunowego, a zaraz potem - prądu następczego If
przepuszczanÄ… przez ogranicznik w przeciÄ…gu 10 ms.
Rys. 2. Usytuowanie ograniczników wyładowczych pierwszego stopnia ochrony względem
bezpieczników złącza (F1.F3) i ewentualnych bezpieczników gałęzi poprzecznej (F4.F6) przy
zasilaniu z sieci o układzie TN-C
Wytwórca podaje największy dopuszczalny prąd znamionowy Inmax bezpiecznika klasy gG,
który jest w stanie dobezpieczyć ogranicznik i zarazem podaje prąd zwarciowy wytrzymywany
przez ogranicznik wespół z tym bezpiecznikiem.
Jeśli bezpiecznik dobezpieczający jest potrzebny, nie musi być on umieszczony w gałęzi
ochrony (rys. 2a, b); równie dobrze rolę dobezpieczenia mo\
e pełnić bezpiecznik w torze
zasilania (rys. 2c), np. bezpiecznik w złączu, jeśli jego prąd znamionowy nie jest większy ni\

wymagana wartość Inmax. Zadziałanie bezpiecznika w gałęzi ochrony (rys. 2a, b) odcina
ogranicznik od chronionej instalacji, a bezpiecznika w torze zasilania (rys. 2c) - zakłóca
zasilanie instalacji. Obydwa zdarzenia sÄ… niepo\
Ä…dane i dlatego bezpiecznik powinien
zadziaływać tylko w razie konieczności, jeśli ogranicznik wyładowczy nie jest w stanie sam
poprawnie wyłączyć prądu następczego. Bezpiecznik powinien więc z zasady mieć prąd
znamionowy równy największemu dopuszczalnemu, podanemu przez wytwórcę.
http://www.bezpieczniki.com/strony/wyklady/6/wspoldzialanie.htm 2006-06-12
Współdziałanie bezpieczników i ograniczników przepięć Strona 4 z 8
Rys. 3. Zachowanie się wkładek bezpiecznikowych gG o napięciu znamionowym 500 V
poddanych przepływowi prądu piorunowego 10/350 m s o ró\
nej wartości [1]
Zachowanie siÄ™ bezpieczników klasy gG, przez które przepÅ‚ywa prÄ…d piorunowy 10/350 µs jest
poglÄ…dowo przedstawione na rys. 3. Bezpiecznik przetrzymuje prÄ…dy mniejsze ni\
udarowy
prąd zadziałania (tabl. 2). Jego wartości podane na rysunku w oparciu o wcześniejsze
oszacowania sÄ… nieco zawy\
one. Uwzględniają one wprawdzie, \
e przy du\
ej stromości prądu
piorunowego naskórkowość silnie obni\
a całkę Joule'a przedłukową I2tp, ale nie uwzględniają
marginesu na wielokrotne przetrzymywanie impulsów prądowych i nie uwzględniają skutku
cieplnego prądu następczego [4]. Bardziej miarodajną informacją jest podana w tabl. 3 całka
Joule'a wielokrotnie przetrzymywana przez bezpiecznik, którą nale\
y porównywać z łączną
całką Joule'a prądu piorunowego i prądu następczego.
W razie przekroczenia udarowego prądu zadziałania dochodzi do rozpadu topika i zapłonu łuku,
co jednak nie wpływa na przebieg prądu piorunowego (rys. 4), pochodzącego z fikcyjnego
idealnego z
ródła prądu. Bezpiecznik nie jest w stanie przerwać przepływu tego prądu ani
ograniczyć jego wartości szczytowej; zresztą topik na ogół rozpada się ju\
po jej przeminięciu.
Nie ma mowy o wybiorczym działaniu bezpieczników poddanych przepływowi prądu
piorunowego, skoro bezpiecznik takiego prądu nie wyłącza. Wymaga się wprawdzie, aby
bezpieczniki poprzedzające w torze zasilania F1.F3 (rys. 5a) miały prąd znamionowy co
najmniej 1,6-krotnie większy ni\
bezpieczniki F4.F6 w gałęzi poprzecznej ograniczników, ale
chodzi tylko o wybiorczość podczas przepływu prądu następczego, gdyby bezpieczniki miały go
wyłączać.
Tablica 2. Udarowy prąd zadziałania wkładek bezpiecznikowych klasy gG [3]
Prąd zadziałania [kA] przy udarze o kształcie
Całka Joule'a
PrÄ…d znamionowy
wkładki In
przedłukowa I2tp
10/350 µs 8/20 µs
A kA kA
A2s
25 1210 2,2 9,3
32 2500 3,2 13,4
40 4000 4,0 16,9
50 5750 4,8 20,3
63 9000 6,0 25,4
80 13700 7,5 31,3
100 21200 9,3 38,9
125 36000 12,1 50,7
160 64000 16,1 67,6
200 104000 20,6 86,2
http://www.bezpieczniki.com/strony/wyklady/6/wspoldzialanie.htm 2006-06-12
Współdziałanie bezpieczników i ograniczników przepięć Strona 5 z 8
250 185000 27,5 115,0
Przy prądzie piorunowym kilkakrotnie większym ni\
udarowy prąd zadziałania bezpiecznika
dochodzi do wybuchowego rozpadu topika i wzrostu ciśnienia we wkładce powodującego
pękanie korpusu, a nawet jego eksplozyjne rozerwanie. Progowa wartość prądu piorunowego
zagra\
ającego eksplozją wkładki bezpiecznikowej jest tym większa, im większy jest jej prąd
znamionowy (rys. 3). To kolejny powód, aby ograniczniki dobezpieczać bezpiecznikami o
prądzie znamionowym równym największemu dopuszczalnemu Inmax.
Tablica 3. Całka Joule'a prądu piorunowego wielokrotnie przetrzymywana przez zabezpieczenia
nadprądowe o ró\
nym prÄ…dzie znamionowym [2]
PrÄ…d znamionowy A 40 50 63 80 100 125 160 200 250
1,3 2,0 3,2 5 8 12 22 39 69
I2t bezpiecznika kA2s
33 38 50 50 55
I2t wyłącznika SHU kA2s
Nie mo\
na wyeliminować obcią\
eń, jakim ograniczniki wyładowcze i bezpieczniki podlegają
przy prądach wyładowczych, ale mo\
na zmniejszać obcią\
enia, które są wynikiem prądów
następczych. Ograniczniki przepięć ograniczające prąd następczy wykorzystują technikę
wymuszonego gaszenia łuku stosowaną w wyłącznikach, co pozwala uzyskać efekt
ograniczajÄ…cy i du\
ą zdolność wyłączania. Ograniczniki o łuku dzielonym wyłączają
samodzielnie prądy następcze o wartości do 25 kA, a ograniczniki samowydmuchowe o łuku
chłodzonym promieniowo i osiowo - do 50 kA. Te ostatnie spodziewany prąd następczy
o wartości skutecznej 50 kA ograniczają do wartości szczytowej poni\
ej 2 kA, a skutek cieplny
I2t ka\
dego prądu następczego do poziomu pozwalającego go przetrzymać bezpiecznikowi gG
40 A. Zale\
nie od stopnia ograniczania prądu następczego (rys. 8) takie ograniczniki przepięć
dopuszczają znacznie większy prąd Inmax albo nawet \
adnych wymagań w tym względzie nie
stawiajÄ…. PrzydajÄ… siÄ™ w miejscach, gdzie prÄ…dy zwarciowe sÄ… du\
e, przy złączach instalacji
odbiorczych zasilanych bezpośrednio ze stacji o du\
ej mocy.
Rys. 4. Przebieg prÄ…du i
napięcia między zaciskami
bezpiecznika gG 25 A
poddanego przepływowi prądu
piorunowego
Bezpiecznikom poprzedzającym wszelkie ograniczniki przepięć przypada jeszcze jedno zadanie
- zwarciowe zabezpieczenie przewodów gałęzi ochrony. Przewody te, sporadycznie obcią\
ane,
nie wymagajÄ… \
adnych zabezpieczeń przecią\
eniowych. Ich największe nara\
enia cieplne
występują podczas zwarcia w ogranicznikach, a nie podczas przepływu prądu piorunowego. Na
przykÅ‚ad prÄ…d piorunowy 50 kA 10/350 µs wywoÅ‚uje w przybli\
eniu taki skutek cieplny, jak
impuls piÅ‚oksztaÅ‚tny o wartoÅ›ci szczytowej Im = 50 kA i czasie trwania tu = 10+2 × (350 - 10)
= 690 µs, czyli równy
Takie obciÄ…\
enie cieplne wytrzymuje z du\
ym zapasem przewód miedziany o izolacji
http://www.bezpieczniki.com/strony/wyklady/6/wspoldzialanie.htm 2006-06-12
Współdziałanie bezpieczników i ograniczników przepięć Strona 6 z 8
polwinitowej, o przekroju 10 mm2, co wynika ze wzoru
W przypadku ogranicznika wyładowczego nale\
ałoby dodać skutek cieplny prądu następczego.
Na przykład, jeśli nie występuje ograniczanie prądu następczego 5 kA, to w ciągu 10 ms jego
skutek cieplny osiÄ…ga wartość Wn = 50002 × 0,010 = 250000 A2s. Przewód o przekroju
10 mm2 nadal wystarcza, co wynika z obliczenia
Wstępnie dobrany przewód 10 mm2 w warunkach nagrzewania adiabatycznego dopuszcza
skutek cieplny prÄ…du (k × s )2 × 1 = (115 × 10)2 × 1 = 1322500 A2s. Przy czasie wyÅ‚Ä…czania
zwarcia 5 s ten przekrój wystarczyłby tylko wtedy, gdyby poprzedzający bezpiecznik miał prąd
znamionowy 80 A (o całce Joule'a wyłączania przy 5 s równej I2tw5= 1021520 A2s) albo
mniejszy.
Reasumując, bezpieczniki poprzedzające ograniczniki przepięć mogą spełniać ró\
norodne
funkcje:
wspomagają wyłączanie prądu następczego, je\
eli spodziewany prÄ…d zwarciowy
przekracza zdolność wyłączania ogranicznika wyładowczego,
zabezpieczajÄ… ogranicznik przed przekroczeniem jego obciÄ…\
alności zwarciowej,
dokonują samoczynnego wyłączenia zasilania dla celów ochrony przeciwpora\
eniowej
w razie trwałego zwarcia L-PE w układzie ograniczników,
zabezpieczają przed skutkami zwarć przewody gałęzi poprzecznej ogranicznika.
Wszystkie te funkcje bierze się pod uwagę decydując o umiejscowieniu bezpieczników i doborze
ich prÄ…du znamionowego. Wypada te\
zdawać sobie sprawę, \
e określenie "bezpieczniki
poprzedzające" jest umowne, bo kierunek propagacji fali przepięciowej nie musi się pokrywać z
kierunkiem przesyłania energii. Po uderzeniu pioruna w zasilającą linię napowietrzną część
prądu piorunowego z tej linii wnika do instalacji odbiorcy i jej uziemień. Po uderzeniu pioruna w
budynek, część prądu piorunowego poprzez główną szynę wyrównawczą i ograniczniki wpływa
do sieci zasilajÄ…cej.
Przykład.
W sytuacji, jak na rys. 1, w trójfazowym czteroprzewodowym złączu instalacji TN-C o napięciu
400 V z bezpiecznikami gG 100 A spodziewany prÄ…d zwarciowy wynosi
Do budynku z uziomem fundamentowym są doprowadzone i przyłączone do głównej szyny
wyrównawczej metalowe rurociągi oraz przewody sygnałowe o metalowej powłoce bądz
\
yle
zewnętrznej. Obowiązuje poziom ochrony przeciwprzepięciowej III i przewiduje się
zainstalowanie trzech ograniczników. Nale\
y sprawdzić czy bezpieczniki w złączu mo\
na
traktować jako nale\
yte dobezpieczenie tych ograniczników.
Przy poziomie ochrony III i IV nale\
y liczyć się z całkowitym prądem piorunowym o wartości do
IG = 100 kA (tabl. 1). Uziom fundamentowy i liczne uziomy naturalne odprowadzÄ… ponad
połowę prądu piorunowego i mo\
na szacować, \
e do przewodów elektroenergetycznych
przedostanie się prąd IZ niewiększy ni\
40 % ( = 0,4) podanej wartości
IZ = × IG = 0,4 × 100 = 40 kA
http://www.bezpieczniki.com/strony/wyklady/6/wspoldzialanie.htm 2006-06-12
Współdziałanie bezpieczników i ograniczników przepięć Strona 7 z 8
Przyłącze jest czteroprzewodowe (m = 4), wobec czego pojedynczym przewodem popłynie
prąd cząstkowy około
Jak wynika z rys. 3 i tabl. 2 czÄ…stkowy prÄ…d piorunowy 10 kA nie spowoduje eksplozji
bezpiecznika gG 100 A w złączu, ale przekracza jego udarowy prąd zadziałania (9,3 kA).
Nowsze dane liczbowe dotyczÄ…ce koordynacji ogranicznika z bezpiecznikiem pozwalajÄ…
sprawdzić dokładniej, jaki nale\
ałoby zastosować bezpiecznik, aby uniknąć zbędnych zadziałań.
PrÄ…dowi piorunowemu 100 kA 10/350 µs przypisuje siÄ™ caÅ‚kÄ™ Joule'a PG = 2500 kA2s (tabl. 1),
wobec czego prądowi cząstkowemu odpowiada całka Joule'a PZZ mniejsza, proporcjonalna do
kwadratu stosunku wartości prądów
Całka Joule'a prądu następczego dla dobranych ograniczników przy spodziewanym prądzie
zwarciowym 2 kA i przy napięciu 230 V według danych wytwórcy nie przekracza wartości PF =
10 kA2s. A
ączna całka Joule'a prądu piorunowego i prądu następczego przepuszczona przez
ogranicznik wynosi
P R = PZZ + PF = 25 + 10 = 35 kA2s
Tę całkę Joule'a powinny przetrzymywać poprzedzające zabezpieczenia nadprądowe, aby nie
powodowały zbędnych wyłączeń. Bezpiecznik w złączu gG 100 A ma przy prądzie piorunowym
całkę Joule'a przetrzymywania tylko 8 kA2s, czyli dalece niewystarczającą. Obliczoną całkę
PR=35 kA2s przetrzymuje bezpiecznik 200 A. Projektantowi pozostaje wybrać jedną z
następujących mo\
liwości:
układ połączeń jak na rys. 2c z bezpiecznikami w złączu gG 100 A i ryzyko ich zbędnych
zadziałań, co jest bardzo niepo\
Ä…dane,
układ połączeń jak na rys. 2c z bezpiecznikami w złączu gG 200 A, jeśli takie
zwiększenie ich prądu znamionowego jest dopuszczalne z innych powodów,
układ połączeń jak na rys. 2c ale z u\
yciem selektywnego wyłącznika SHU zamiast
bezpiecznika,
układ połączeń jak na rys. 2d z bezpiecznikami w złączu gG 100 A, jeśli mo\
na
akceptować interwencję poprzedzających bezpieczników (In>=200 A) w sieci
rozdzielczej w razie uszkodzenia ogranicznika przepięć w złączu.
Wypada dodać, \
e przed rokiem 2000 koordynację ograniczników z bezpiecznikami opierano na
bardzo uproszczonym rozumowaniu. W niniejszym przykładzie wyglądałoby ono następująco:
przy spodziewanym prądzie zwarciowym przy napięciu 230 V ogranicznik przepuszcza
prąd następczy 1 kA (katalog firmowy), co w przeciągu półokresu (0,01 s) odpowiada całce
Joule'a PF = 10002 × 0,01 = 10000 A2s = 10 kA2s. W rzeczywistoÅ›ci caÅ‚ka PF bÄ™dzie
przewa\
nie mniejsza, bo prawidłowo wyłączany prąd następczy tylko wyjątkowo płynie przez
cały półokres. Wystarczy zatem bezpiecznik gG 63 A o całce Joule'a przedłukowej 9 kA2s i takie
wartości pojawiały się w piśmiennictwie fachowym i w katalogach. Niesłusznie pomijano skutek
cieplny uprzednio płynącego prądu piorunowego PZZ oraz wpływ naskórkowości i innych
zjawisk towarzyszących przepływowi prądu piorunowego na wartość całki Joule'a przedłukowej
bezpiecznika.
Literatura
http://www.bezpieczniki.com/strony/wyklady/6/wspoldzialanie.htm 2006-06-12
Współdziałanie bezpieczników i ograniczników przepięć Strona 8 z 8
Hasse P., Noack F.: Neue Blitzschutznormen in der Praxis. Elektromeister + Deutsches
Elektrohandwerk, 1998, nr 1-2, s. 41-47, nr 3, s. 140-142.
Hering E.: Blitzstoßstromableiter und Überstrom-Schutzeinrichtungen. Elektropraktiker,
1999, nr 7, s. 630-634.
Raab V.: Blitz- und Überspannungsschutz-Maßnahmen in NS-Anlagen. Elektropraktiker,
1996, nr 11, s. 944-950, nr 12, s. 1043-1046.
Schönau J., Noack F.: Blitzstromverhalten von Niederspannungs-Hochleistungs-(NH)-
Sicherungen. etz 2004, nr 1, s. 24-27.
http://www.bezpieczniki.com/strony/wyklady/6/wspoldzialanie.htm 2006-06-12