DSC03424

1.    Behawioralną - ukierunkowanie aktywności. Nie determinują zachowania. wskazują na kierunek działania.

2.    Emocjonalną — zapewnianie kryteriów oceny wyników działania. Realizacja celów daje poczucie sukcesu. Nie osiąganie ich to zarzewie porażki, rozczarowanie i zagrożenie niepowodzeń .

3.    Orientacyjną - dostarcza informacji dotyczących zajmowanego miejsca przez ucznia w procesie kształcenia.

4.    Społeczną (kulturową) — wskazuje na więzi kulturowe uczestników procesu kształcenia. Ułatwia komunikację między nimi.

5.    Określania uczniów w czasie - wnoszenia porządku w ich zachowanie¹³, ó. Sensotwórczo-podmiotową (cele nadają życiu ucznia sens). Cele

i sens życia są ze sobą ściśle powiązane ^{1 2 3}.

2. Klasyfikacje celów edukacji szkolnej

Cele edukacji w zależności od tego do jakiej strony osobowości uczniów odnoszą się można podzielić na: poznawcze, emocjonalne, psychomotoryczne. Pierwsze z nich formułuje się tak, żeby uczniowie przedkładali je, wyjaśniali i stosowali, dokonywali ich analizy, syntezy i oceny. Cele emocjonalne określa się dla zachowań uczniów poczynając od odbierania informacji, uważania, reagowania, wartościowania i zachowania się w charakterystyczny sposób. Psychomotoryczne cele kształcenia odnoszą się do zachowań prostych, ekspresyjnych i interpretacyjnych. Jest to zrozumiałe skoro pamięta się, że sfera psychomotoryczna dotyczy ruchów, takich przykładowo jak: odruchy, chodzenie i bieganie, zdolności percepcyjnych, koordynacji wzrokowo-ruchowej, równowagi, siły. wytrwałości, stosownego i właściwego posługiwania się różnymi przyrządami i narzędziami oraz czynności ekspresyjnych i twórczych.

Żaden cel edukacji nie jest nigdy wyłącznie poznawczym, emocjonalnym czy psychomotorycznym. Zawiera zawsze elementy dwóch lub więcej sfer osobowości. Wszystkjp cele kształcenia dotyczą zarówno tego, aby uczeń potrafił coś zrobić (aspekt poznawczy lub/i psychomotoryczny), oraz poczucia (aspekt emocjonalny) zdolności zrobienia tego.

Zgodnie z filozofią wychowania UNESCO opartą na Deklaracji Powszechnej Praw Człowieka ONZ, rekomendacjach Międzynarodowego Biura Oświaty (IBE) UNESCO w Genewie cele edukacji dzieli się na: ogólne (ostateczne), pośrednie i szczegółowe (zadania)fOgólne cele edukacji okre--,    ą.j

I śl ają to, co ma być jej produktem końcowym. Wyrajają idee przyszłości, pożądane społecznie postawy uczniów, Ich przekonania, orientacje życiowe, motywacje. W grę wchodzą tu idee, które wyrażają takie powinności obywatelskie, jak: umiłowanie dobra, prawdy, piękna, wolności, sprawiedliwości; poczucie obowiązku; poszanowanie praw narodowych, tradycji; umiłowanie Ojczyzny; poszanowanie praw człowieka. Należą do nich też podstawowe umiejętności, postawy i cechy niezbędne dla efektywnej aktywności zawodowej. Zalicza się do nich umiejętności: komunikowania się, wyszukiwania i przetwarzania informacji; akceptacji zmian zachodzących wokół nas i dostosowanie się do nich; samodzielnego podejmowania decyzji; korzystania ze swoich praw i obowiązków obywateli i konsumentów, samokształcenia i samorozwoju; porozumiewania się z innymi w językach obcych. Dopełniają [je: aktywność, zaradność, twórczość, odpowiedzialność, krytyczność, niezależność, samodzielność, poczucie obywatelstwa europejskiego i światowego oraz myślenie w tym wymiarze. Ogólnym celem kształcenia jest spowodowanie zmian w zachowaniu uczniów.

W zależności od stopnia konkretyzacji ogólne cele edukacji dzielimy na pośrednie (etapowe) i szczegółowe zadania.

Pośrednie cele kształcenia otrzymuje się w rezultacie podziału celów ogólnych wyrażonych w kategoriach funkcji na składniki w postaci czynności. Aby ogólne cele edukacji mogły służyć praktyce, muszą zostać przełożone na język konkretów. Oznacza to wyrażanie ich w kategoriach szczegółowych celów edukacji.

Formułowane niejasno i ogólnikowo cele edukacji są mało użyteczne dla potrzeb projektowania procesu kształcenia i planowania poszczególnych lekcji. Dla tych zadań niezbędne są szczegółowe i operacyjne cele edukacji. O szczegółowych celach kształcenia mówimy wtenczas, gdy wyróżniają się one takimi cechami konstytutywnymi, jak: odpowiedzialność, jednoznaczność, wykonalność, logiczność, obserwowalność i mierzalność. O celach, które spełniają wymóg odpowiedzialności, mówimy wówczas, gdy ich definicje me zawierają żadnych zbytecznych treści poza tymi, które odnoszą się do nich. Poprawnie określone cele edukacji muszą być jednoznaczne. Dzięki temu wykluczone zostają możliwości interpretacji ich na więcej niż jeden sposób. Cele będą jednoznaczne, jeżeli wyrażają to wszystko, co uczeń potrafi zrobić dla wykazania, że wie, rozumie lub może zrobić. O wykonalności celów mówimy wówczas, gdy zawarto w nich określenie minimalnego poziomu umiejętności: praktycznych, komunikowania się, intelektualnych. O celach, które czynią zadość żądaniu wykonalności sądzimy, że spełniają one równocześnie wymóg poziomu warunkującego. Jeżeli cele są wewnętrznie niesprzeczne, to mamy podstawę uważać, że są one logiczne. Gdybyśmy nie mieli możliwości śledzenia postępów, jakie czynią uczniowie w osiąganiu celów kształcenia, to jednocześnie nie byłoby podstaw do stwierdzenia, czy zostały one osiągnięte. Trze-

147

1

A. Karpińska, Drugoroczność. Pedagogiczne wyzwanie dla współczesności, Białystok 1999. ■

2

¹³    Z. Zalewski, Psychologia zachowań celowych. Warszawa 1991; A. Galdowa. Powszecm ność i wyjątek. Rozwój osobowości człowieka dorosłego, Kraków 1992.

3

¹⁴    L. A. Pevin, Teoria celów i problem woli, [w:] Studia z psychologii w KUL, A. Janą| szewski. P. Oleś, W. Ostrębski (red.). Lublin 1996.