DSC04003

20 tił.'i'1't ni

20 tił.'i'1't ni

Jll.itriil.ur/,1- Jelit ehurukter <le-

dwodnieniit przedpolu I u do 1 od u, Z badań w masy-

Kolejnym gugudutcniom poruH/.unym gluejucji i kierunki

wie Slęży 1 w pozoNtnlej czyści lewego dorzeczu Odry wynika, Ze dc.I ghiejueją miału w przewadze charakter a realny (A. John, 1903; S. Szcza-Pankiewicz, 19110), odpływ zaś wód roztopowych byl róZnoklerunkowy i (W. Walczak, 1954; S. Szczepankiewicz, 1986). Świadczą o tym pokrywy i moreny dennej i stopnie kemowe na krawędzi Sudetów i Slęży, pokry-wy moreny dennej i tarasy kemowe w Sudetach oraz duży zasięg form ' kemowych i moren martwego lodu na Nizinie Śląskiej. Typy osadów w wielu obniżeniach świadczą o dążeniu do nich wód roztopowych z róż- [ nych kierunków, co podważa koncepcję jednolitego odpływu pradolin-nego w kierunku zachodnim.

Osady i formy czwartorzędowe Karpat i przedgórza¹ były już opisywane przez S. Staszica (1815). L. Zejszner (1856b) rozpoznał na Po- j górzu Karpackim osady lądolodu północnego, które później badano szczegółowo w trakcie prac nad atlasem geologicznym Galicji (W. Fried-berg i in.) oraz w okresie międzywojennym (M. Klimaszewski, 1938, ; 1937, 1948b). Siady osadów i form glacjalnych na Babiej Górze i Pilsku stwierdził Ludomir Sawicki (1913); później interpretowano je jako osuwiska ⁶ (K. i T. Ziętarowie, 1958). Podstawy stratygrafii osadów dolin- j nych dali A. Alth (1862) i V. Uhlig (1883, 1888) wydzielając osady sta- i ro- i młododyluwialne oraz aluwialne. Rozbudowali ten schemat A. M. Łomnicki (1900), W. Friedberg (1903) i S. Pawłowski (1925), prowadzący równocześnie badania na przedpolu gór (1927). Studia J. Smoleńskiego (1918) i szczegółowe badania M. Klimaszewskiego (1936, 1937,®i948a, b), realizowane często przy współpracy z W. Szaferem (Roztoki, Krościenko, Łęki), dały obraz stratygrafii pokryw tarasowych. M. Klimami szewski wydzielił w Karpatach 9 typów genetycznych osadów, powiązał! zlodowacenia tatrzańskie i północne na osi doliny Dunajca oraz prześledził systemy stopni tarasowych wiążąc je z kolejnymi okresami glacjal-nymi, a najniższy z holocenem.

Po opublikowaniu syntezy M. Klimaszewskiego (1948b) i podsumowaniu B. Halickiego (1951a) zajmującego się Podhalem, zaczęły ukazy-.: wae się następne szczegółowe prace nad stratygrafią głównie młodsze-] go czwartorzędu. Określenie wzajemnego stosunku osadów rzecznych i stokowych stało się podstawą datowania pokryw tarasowych pochodzą—I cych z okresów zimnych (M. Klimaszewski, 1958b; 1971; J. Dziewański, L. Starkel, 1962), a obecność poziomów wietrzenia chemicznego i wzajemny stosunek form i osadów — podstawą wydzielenia różnowieko-wyeh pokryw stokowych i stwierdzenia faz erozji bocznej na początku i u schyłku okresów zimnych (J. Dziewański, L. Starkel, 1967; L. Starkel 1965, 1969).

Ukazały się liczne opracowania stanowisk paleontologicznych z ostatniego glacjału, coraz częściej datowanych metodą radiowęgla (A. Sro-j doń, 1952a, 1965, 1968; M. Sobolewska, L. Starkel, A. Srodoń, 1964; W. Koperowa, A. Srodoń, 1965; K. Mamakowa, W. G. Mook, A. Środom® 1975); pozwoliły one wydzielić różne fazy wczesnego glacjału i pleni-] glacjału. Opublikowano również studia paleobotaniczne (m.in. W. Ko-|

1

Napisał L. Starkel.

‘ Dla nielicznych z nich wykazano jednak genezę glacjalną (W. Sikora, K. Żytko, 1960; M. Książkiewicz, 1963).