DSC04144

390 ZABURZENIA NASTROJU I SAMOBÓJSTWA

wątpienia wywołane epizodami depresyjnymi rktóiycITnadejSae^ rżenia kófzysuić. jeanak znacznie częściej samobójstwo łączy się z negatywnymi zdarzeniami, takimi jak poważne trudności finansowe, wyrok więzienia lub różne kryzy-sy w stosunkach międzyludzkich, których wspólną cechą jest to, że prowadzą do utraty poczucia sensu życia i/aibo do utraty nadziei na przyszłość (Beck i in., 1985; Eyman, Eyman, 1992). Każdy z tych czynników z osobna może doprowadzić do takiego stanu psychiki, w którym samobójstwo zdaje się rozwiązaniem. Niektórzy badacze uważają. że brak nadziei na przyszłość pozwala raczej przewidzieć samobójstwo w okresie późniejszym (powiedzmy po roku lub dwóch) niż w ciągu najbliższych tygodni czy miesięcy (D. C. Clark, 1995).

Niegdyś naukowcy wysuwali różne teorie uzasadniające zachowania samobójcze. Wszystkie one były abstrakcyjne, oderwane od jednostki i dlatego pomijały ładunek emocjonalny aktu samobójstwa. Shneidman, od trzydziestu lat powszechnie uznawany za[~ czołowego specjalistę w zakresie samobójstw, napisał niedawno:

Samobójstwo prawie zawsze wywołane jest bólem, pewnym szczególnym jego rodzajem - bólem psychicznym lub „psychobólem" [...] a śmierć samobójcza jest ucieczką przed nim. Ból jest najsilniejszym sygnałem w przyrodzie, ostrzega nas, mobilizuje i wyczerpuje nasze siły; ból poprzez samą swą naturę sprawia, że chcemy się go pozbyć lub uciec przed nim [...]. Ból psychiczny stanowi bolesną ranę, cierpienie ogarniające umysł to nieodłączna część naszej psychiki, która towarzyszy nadmiernemu poczuciu wstydu, winy. niepokoju, strachu i samotności czy też obawie przed starością i ciężkim umieraniem. Nie można zaprzeczać istnieniu uczucia bólu psychicznego, tak jak nie można zaprzeczać naszej wewnętrznej rzeczywistości. Samobójstwo popełniamy, gdy ból psychiczny staje się nie do zniesienia i zmusza nas do czynnego poszukiwania śmierci jako środka powstrzymującego nieprzerwany strumień bolesnej świadomości. Samo

bójstwo jest dramatem rozgrywającym się w umyśle (Shneidman, 1997, s. 23,24,29).

Inną teoretyczną analizę samobójstwa, obejmującą pojęcie ucieczki przed nieznośnym Juznaniuili, przedstawił BaumeisTgr (199Ó). Pojmuje on samobójstwo jako ucie-.czkę przed "sobą samym lub co najmniej przed samoświadomością oraz wyjaśnia, że osoba popełniająca ten czyn osiąga Stan „destrukcji poznawczej”, na który składają się uracionalność i rozhamowanie. prowadzące do akceptacji drastycznych poczynań.

' “Taicie czynniki psychiczne doprowadzają do tego stanu? Niedawno dokonany przegląd literatury na temat etiologii zachowań samobójczych wykazał, że zjawisko to jest produktem końcowym długiego łańcucha wydarzeń, zaczynającego się jeszcze w dzieciństwie. Zebrane dowody świadczą q tym, że samobójcy często wywodzą sie ze środowisk patologicznych (alkoholizm, depresja. zachowania samobójcze), w których dochodziło do znęcania sie lub seksualnego wykorzystywania dzieci i/lub rozpadu rodziny. Tym wczesnym doświadczeniom^ przypisuje się wyrabianie w dzieciach niskiego poczucia własnej wartości, braku nadziei i nieumiejętności rozwiązywania problemów, które następnie zabierają one z sobą w dorosłe życie. Tego rodzaju przeżycia w dzieciństwie mają bardzo negatywny wpływ na funkcjonowanie poznawcze; lego zaburzenia tworzą pornos! prowadzący do zachowań samobójczyeh (Yang, Gum, 1996). Trzeba jeszcze wielu badań, by potwierdzić słuszność tej interesującej teorii, łączącej wydarzenia z wczesnego dzieciństwa (odległe czynniki sprawcze) z funkcjonowaniem poznawczym w wieku dojrzałym, które z kolei prowadzi do znacznej podatności na myśli i zachowania samobójcze, przyspieszające zamach samobójczy w obliczu wyraźnego kryzysu.

RAMKA 6.4

SYGNAŁY ZAGROŻENIA SAMOBÓJSTWEM

Zmiana w zachowaniu i nastroju studenta powinna być postrzegana jako sygnał zagrożenia samobójstwem. O takim zagrożeniu świadczy najczęściej bardzo obniżony nastrój i zamknięcie się w sobie, wyraźnie obniżone poczucie własnej wartości, zaniedbywanie higieny osobistej. Oznakom tym towarzyszy całkowita utrata zainteresowania nauką; często student przestaje chodzić na zajęcia i przez większość dnia nie wychodzi z domu. Zazwyczaj w zawoalowanej formie informuje on o swoim stanie i istniejącym zagrożeniu przynajmniej jedną osobę.

Gdy dochodzi do próby samobójczej, przyczyn takiego kroku upatruje się przede wszystkim w niepowodzeniach w nauce. Jednak w większości przypadków samobójcami są doskonali studenci i chociaż na ogół stawiają sobie oni wysokie wymagania, to jednak ani ich wyniki, ani brak wiedzy nie są czynnikami stresującymi, które przyspieszają decyzję o samobójstwie. Choć wielu z nich przestaje interesować się nauką, a zatem przed próbą samobójczą ma rzeczywiście gorsze oceny, jest to tytko wynik utraty zainteresowań, spowodowanej depresją i zamknięciem się w sobie, to zaś jest skutkiem, a nie pierwszą przyczyną. Co więcej, nawet w tych nielicznych przypadkach, gdy złe wyniki na studiach rzeczywiście zdają się powodem próby samobójczej, prawdziwą przyczyną tego kroku jest raczej zaniżone poczucie własnej wartości oraz poczucie winy z powodu zawodu sprawionego rodzicom, niż sam fakt niepowodzenia w nauce.

W większości przypadków za główny stresor, popychający studentów obu pid do samobójstwa, uważa się nieumiejętność nawiązania łub utratę bliskich kontaktów z innymi. Często głównym powodem zamachu samobójczego jest zawód miłosny. Zauważono również, że większość studentów popełniających samobójstwo lub usiłujących je popełnić zetknęła się w domu z rozwodem, separacją lub śmiercią jednego z rodziców.

Niewielu zagrożonych samobójstwem studentów szuka pomocy profesjonalnej, mimo że przy większości uczelni istnieją wyspecjalizowane placówki, w których taką pomoc można uzyskać. Dlatego rzeczą niezmiernie ważną jest, by otoczenie umiało rozpoznać sygnały zagrożenia i sprowadzić pomoc.

niają samobójstwo w ciągu roku od wyjścia ze szpitala niz pacjenci, u których poziomie-rotoniny był normalny. Ponadto nawet u tych

CZYNNIKI BIOLOGICZNE

Istnieje wiele dowodów na to, że w pewnych rodzinach samobójstwa się powtarzają, a więc czynniki genetyczne mogą stanowić element ryzyka (Arango, Underwood, 1997). Wyniki wielu badań wskazują na przykład, że liczba samobójstw wśród biologicznych krewnych samobójców jest wyższa, niż wśród ich bliskich adopcyjnych (Wender i in., 1986). Również zbieżność samobójstw wśród bliźniąt monozygotycznychjest około pięć razy wyższa niż wśród bliźniąt dyzygo-tycznyc-b- Co więc&j ta genetyczna podatność może bvć również związana z niedawno odkrytymi wspólnymi cechami hiochfir micznymi samobójców. Coraz więcej jest dowodów na to. że u osób targających się na własne życie często występują zmiany w aktywności serotomny, której niższy poziom oznacza wyższe ryzyko samobójstwa, szczególnie samobójstwa gwałtownego. WyniJa te uzyskano, badając niedoszłych samobójców oraz, post mortem, ofiary samobójstw. Związek niskiego poziomu serotoniny z samobójstwem lub jego próbą wydaje się niezależny od rodzaju rozpoznanych zaburzeń psychicznych u ofiary (Arango, Underwood, 1997).