DSC04301 (3)

za pierwszorzędne szczęście fakt. że żyłem we właściwej epoce i właśnie pośród Niemców, aby dojrzeć do tego dzieła: tak daleko sięga u mnie ciekawość psychologa. Świat jest ubogi dla tego. kto nigdy nie był dość chory do tej ..rozkoszy piekielnej**: można, a nawet niemal trzeba zastosować tu formułę mistyków. Myślę, że lepiej niż ktokolwiek znałem ogromne możliwości Wagnera, pięćdziesiąt światów obcych zachwytów, do których nikt prócz niego nic miał skrzydeł: taki. jaki jestem, na tyle silny, aby nawet rzecz najbardziej problematyczna i niebezpieczna obrócić na swą korzyść i stać się przez to silniejszym, ogłaszam Wagnera wielkim dobroczyńcą mego życia. To. w czym jesteśmy spokrewnieni pod tym względem, że cierpieliśmy głębiej, także przez siebie nawzajem, niż ludzie tego stulecia cierpieć umieją, będzie już zawsze łączyć ze sobą nasze nazwiska: i tak jak Wagner jest na pewno w opinii Niemców tylko nieporozumieniem, tak też na pewno jestem nim i ja i będę zawsze. Najpierw dwa stulecia psychologicznej i artystycznej dyscypliny, moi panowie Germanie!... Tego jednak się nie nadrobi.

7.

Powiem jeszcze słowo dla wybranych uszu: czego ja właściwie chcę od muzyki. Aby była pogodna i głęboka jak październikowe popołudnie. By była swojska, swo-bodnu, czuła - mała słodka kobietka nikczemna i urocza... Nigdy się nie zgodzę, że jakiś Niemiec może wiedzieć, czym jest muzyka. Ci, których zwie się muzykami niemieckimi, od największych począwszy, to cudzoziemcy, Słowacy, Chorwaci. Włosi. Holendrzy - lub Żydzi, w innych przypadkach zaś Niemcy z silnej rasy. już wymarłej, jak Heinrich SchUtz. Bach i Han-

del. Ja sam nadal jeszcze na tyle jestem Polakiem, by za Szopena oddać resztę muzyki: wyjątek, z trzech powodów, czynię dla Zygfrydowskiej sielanki Wagnera, może też dla Liszta, którego wspaniałe akcenty orkiestrowe górują nad dziełami wszystkich innych muzyków, a w końcu jeszcze dla wszystkiego, co wyrosło po drugiej stronie Alp - po tej stronie... Nie mógłbym się obejść bez Rossiniego, a tym bardziej bez mojego Południa w muzyce, bez muzyki mego weneckiego maes-tro Piętro Gasti. A gdy mówię „po drugiej stronie Alp”, mówię właściwie tylko „Wenecja”. Gdy szukam jakiegoś innego słowa na oznaczenie muzyki, zawsze znajduję tylko słowo „Wenecja”. Nie umiem odróżnić łez od muzyki, znam szczęście myślenia o Południu nie bez dreszczu grozy.

Na moście stałem ostatnio w brunatną noc.

Z dali dobiegł śpiew: złotymi kroplami ciekł po drżącej tafli wody.

Gondole, blask, muzyka — pijana odpływała w mrok...

Moja dusza, muzyka strun, śpiewała skrycie barkarolę, wzruszona w niewidoczny sposób, od szczęścia drżąc barwnego.

- Słuchał jej może ktoś?

8.

Wszystkim tym - wyborem pożywienia, miejsca i klimatu. odpoczynku — włada instynkt samozachowawczy.