DSC04622

interpretację całego utworu — koncentruje uwagę na wspomnieniu partyzantów, jest sygnałem dla odbiorcy, który nie powinien zatrzymać się na powierzchni dosłownej narracji, lecz odczytać jej sensy metaforyczne.

LIRYKA SYTUACYJNA

Inny rodzaj sytuacji lirycznej występuje w wierszach, które przypominają budową małe scenki dramatyczne. Sytuacja jest w tych utworach elementem świata przedstawionego, stanowi punkt wyjścia do przedstawienia zarysu fabuły. Utwory liryczne oparte na sytuacji dramatycznej nazywamy liryką sytuacyjną. Na plan pierwszy wysuwa się w niej świat przedstawiony ukazany bezpośrednio jak w dramacie. Podmiot liryczny chowa się w cień, dopuszcza do głosu bohaterów, toteż dużą rolę gra w utworach tego typu rozmowa. Dlatego lirykę sytuacyjną określa się także jako lirykę dialogu, a monolog liryczny w niej zastosowany jako monolog udrama-tyzowany. Wyznanie podmiotu jest jeszcze bardziej utajone niż w liryce narracyjnej lub opisowej. Liryka sytuacyjna jest najbardziej zobiektywizowanym rodzajem poezji lirycznej. Rozpatrzmy ten typ liryki na przykładzie wiersza Czechowicza wieczorem:

mała moja maleńka chwieją się żółte mlecze w dolinę napływa gór cień cichy odwieczerz brodzi w zmierzchowym nurcie już późno

mały mój ukochany

trudno z miłości się podnieść

a jeszcze ciężej od złych nowin

gdy patrzysz na mnie ciemnym nowiem

smutniej mi chłodniej

boję się

rozstać się musimy

ty z innym do ślubu jedzlesz

na srebrne noce złote dnie moja droga gdzie indziej wiedzie we mgle

tam gdzie najsamotniejsi

słyszę turkot karocy niebo nazbyt się chmurzy daj rękę ukochany raz jeszcze o ciemne godziny pieszczot co było nie może trwać dłużej czas mi już czas całuj ostatni raz

żegnaj    ^

dobrzy ludzie

błogosławcie zdarzenia które przeszły błogosławcie i te co przyjdą

W każdym utworze lirycznym odczuwamy obecność osoby mówiącej — „ja” lirycznego, choć różny bywa stopień ujawniania podmiotu. W wierszu Czechowicza ta prosta zasada odbioru liryki komplikuje się. Mówią bowiem bohaterowie utworu; z ich wypowiedzi poznajemy sytuację, w jakiej się znaleźli — kochankowie muszą się rozstać. Sytuacja liryczna należy więc w tym wierszu do świata przedstawionego, nie odnosi się do podmiotu lirycznego. Sytuacja pożegnania, rozstania warunkuje sposób wypowiedzi kochanków, w której zauważamy:

^;— czułe pieszczotliwe nazwy: „mała moja maleńka”, „mały mój ukochany”,

—    skargi obojga na nieszczęśliwy los: „smutniej mi chłodniej / boję się”, „moja droga gdzie indziej wiedzie / we mgle / tam gdzie najsamotniejsi”,

—    krótkie urwane zdania i szybką ich wymianę w dialogu obojga w momencie pożegnania (przedostatnia cal ostka), co ilustruje wzrost napięcia nerwowego. Motyw karocy, w której poje-dzie dziewczyna do ślubu z innym, oraz epitety określające jej przyszłe życie („na srebrne noce złote dnie”) wyjaśniają przyczynę rozstania. Jednocześnie poprzez spięcie tego wersu rymem z o-kolicznikiem „we mgle” podana jest w wątpliwość na pozór jasna i bogata przyszłość dziewczyny. Ten sam okolicznik „we mgle” w układzie syntaktycznym określa niepewność losu mężczyzny

/

297