DSC04666 (3)

6

szlachta. Poza tym postulaty te były nie do przyjęcia dla Rosji i Prus, które nie chciały dopuścić do wzmocnienia Rzeczypospolitej.

ELEKCJA STANISŁAWA AUGUSTA PONIATOWSKIEGO

27 sierpnia 1764 r. otwarto w obecności wojsk carskich i nadwornych „Familii” Sejm elekcyjny. Królem obrano stolnika litewskiego, Stanisława Poniatowskiego. Był to człowiek zdolny, ambitny, wysoce kulturalny. Poniatowski próbował początkowo uwolnić się od całkowitego uzależnienia od Rosji, szukał porozumienia z Austrią i Francją, dążył do pozyskania Potockich. Jednakże plany te nie przyniosły rezultatów', skłóciły tylko króla z Czartoryskimi.

Główną ambicją nowego władcy było przeprowadzenie reform i europeizacja anarchicznej Rzeczypospolitej. Największe jednak zasługi położył na polu kultury. Roztoczył mecenat nad „ludźmi sztuki”. był organizatorem „obiadów czwartkowych”, założył Szkołę Rycerską i Komisję Edukacji Narodowej, zainicjował powstanie „Monitora”.

REAKCJA KONSERWATYWNA

Po koronacji (25 listopada 1764 r.) nastąpiły nieprzewidziane dla państwa polskiego komplikacje. Rosja zachowała się inaczej , niż się spodziewano. Miała inne plany, zgodne ze swoją racją stanu. Przed ewakuacją wojsk z kraju zażądała spełnienia warunków, które były dla Polski nie do przyjęcia.

Jednym z punktów zapalnych była błaha na pozór rzecz, a mianowicie sprawa tzw. dysydentów.

W Rzeczypospolitej dysydenci i prawosławni choć żądali pełnej tolerancji i równouprawnienia politycznego, tzn. dopuszczenia do urzędów i godności poselskich, byli pozbawieni praw politycznych. W tej sytuacji Katarzyna II i Fryderyk II postanowili wykorzystać sprawę innowierców jąko pretekst do ingerencji w wewnętrzne sprawy Rzeczypospolitej..

W roku 1767 zdecydowanie poparli oni dysydentów. Prawosławni oraz kalwini litewscy zawiązali konfederację w Słucku, a innowiercy koronni w Toruniu. Przeciwko dysydentom wystąpił zarówno król, jak i Czartoryscy. Wówczas Katarzyna II postanowiła przepro-

wadzić swe żądania „rękami opozycji”. Nakazała zniesienie wszystkich postępowych reform z lat 1764—66 (traktowanych przez konserwatywną opozycję jako wyraz despotyzmu).

Wtedy w poszczególnych województwach zaczęły zawiązywać się konfederacje, do których masowo przystępowała szlachta. Wszystkie one zostały połączone w generalną konfederację w Radomiu (1767 r.).

Na jej czele stanął Karol Radziwiłł, który następnie podpisał akt bezwzględnego posłuszeństwa wobec posła carskiego Repnina.

W kraju zapanowało ogólne rozczarowanie polityką Rosji. Konfederaci zostali zmuszeni do zaakceptowania podyktowanego im przez Repnina aktu, w którym obok gwarancji swobód republikańskich (czyli tego, o co walczyła konserwatywna szlachta) był punkt o równouprawnieniu dysydentów oraz mowa o tym, że konfederacja zawiązuje się przy królu (tzn. nie było wzmianki o detronizacji),

W kraju nasiliły się nastroje patriotyczne i antydysydenckie. Stronnictwa, choć jeszcze odrębne, zaczynały się ze sobą łączyć, by wspólnie wystąpić przeciw Rosji.

W tej atmosferze zwołano w Warszawie Sejm. Sytuacja była dla Ka- i tarzyny II trudna, dlatego Repnin postanowił jak najprędzej zamknąć jego obrady. Aby tego dokonać, posunął się do aktu terroru. Aresztował i wywiózł do Rosji czołowych przywódców opozycji. Porwano ich w nocy z 13 na 14 października 1767 r. Oburzenie w kraju było powszechne, lecz sterroryzowany Sejm wyłonił „delegację”, która ostatecznie uchwaliła żądania ambasadora. Ustalono prawa kardynalne: 1) wolną elekcję, 2) prawo wypowiadania posłuszeństwa królowi, 3) liberum veto,

4) wyłączne prawo szlachty do piastowania urzędów i posiadania dóbr ziemskich, 5) absolutną władzę dziedziców nad chłopami.

Prawa te zostały zagwarantowane przez Katarzynę II. Król polski został „złamany” i okazał się bezsilny.

KONFEDERACJA BARSKA

Uchwalenie przez Sejm ustawy o równouprawnieniu dysydentów, porwanie posłów i niechęć wobec polityki Rosji wywołały nastroje wzburzenia wśród szlachty. •

29 lutego 1768 r. w Barze, forteczce przy granicy tureckiej na Podolu, doszło do zawiązania nowej konfederacji. Szlachta podolska uzyskała poparcie sąsiednich województw, do nich przyłączyła się