DSC05674 (2)

utwór. cho<5 powstał ongi! jako samoistny i skończony, został już wleczony w nową. znacznie szerszy koncepcję, stał się częścią dzieła cyklowego.

Zahaczał tekstowych, sięgających w inne ogniwa cyklu — w kopii poprawionej jeszcze nie nu, ale są najwyraźniejsze ku temu wskazówki:

Na poprzedzającej odpis czystej kartce, jak sam poeta nazwał, na ..okładce", na jej wewnętrznej stronicy, napisał autor krótką „dewizę" — komentarz, pierwszy redakcję późniejszej przedmowy, a w niej niewyraźny wzmiankę, że obrzęd taki po wsiach można jeszcze zobaczyć. Ale tego nic dosyć. Znajdujemy tam szczegół znacznie większej wagi. Nie będzie przesady, gdy się powie, że waga to pierwszej rangi. Oto na czele utworu dopisał angielskie motto, wzięte z pierwszej sceny Hamleta. Nic od razu się na jego wybór zdecydował. Początkowo położył inne:

—upon my lift,

This spirir. dumbe ta us. mili speake to kim...

Shakcspcarc

co znaczy: „jako żywo, ten duch. wobec nas niemy, chce z nim mówić", zaraz je wszelako przekreślił i zastąpił definitywnym dwuwierszem o „dziwach na niebie i ziemi"; zaznaczmy nawiasowo: tym samym, który widnieje na czele Byronowskiego Manfreda. Już tutaj motto wpisane zostało w taki sposób, że odnosi się — jak w wersji ostatecznej — tylko do części II; część IV miała własne, z Jean Paula.

Zmiany to o dużym znaczeniu: oba motta różniy się zasięgiem a 1 użyjności. Tekst pierwotny, będycy urywkiem rozmowy strażników przerażonych zjawy nieboszczyka Króla, tutaj odnosił się oczywiście tylko do nic dochowanej w autografie, choć niewątpliwie już istniejącej sceny z niemym Widmem Gustawa na obrzędzie: i ono pragnie rozmowy z samy tylko Dziewczyny. W drugim zaś ujęciu motto ma wyraz znaczeniowy ileż rozleglej szy. Odnosi się do całej części II i mówi nic o sytuacji już, ale o samej postawie poznawczej poety, o irracjonalnych dziedzinach bytu.

Również nagłówek utworu uległ zmianie, i to dwojakiej. Mickiewicz przekreślił na kopii tytuł Dziady i — mając najwyraźniej na uwadze inne już części — zaproponował na marginesie nowy: Ułamki z poematu „Dziady", ten sam. który znaleźliśmy w cytowanym już liście do Zana. Pod pozostawionym zaś podtytułem „część druga" wpisał na środku kolumny większymi literami: Cuślarz. niechybnie jako projekt osobnego tytułu tej właśnie części. Całość zatem według tego zamierzenia miałaby być zatytułowane w ten sposób:

UŁAMKI Z POEMATU ..DZIADY**

CZĘiĆ DRUGA GUŚLARZ

Wreszcie sprawa najoczywistsza. Z racji już nam znanych zmienił poeta protagonistę obrzędu i na kopii poprawionej teraz to pozaznaczaL Już w naczelnym wykazie osób przekreślił więc wyraz Xiądz, a wypisał — Guślarz i konsekwentnie zmianę tę zaczął prze-