DSC06255 (3)

Jerzy Szmagalski

Trzeba więc też podkreślić, że zaakceptowanie w superwizji nr wiązywania problemów stosowanej przecież w pracy socjalnej povvin \ sekwentnie zobowiązywać do przyjęcia podstawowego założenia tej pg® \ przyjętego w pracy, że rozwiązanie problemu staje się możliwe, jeśli ny (tu superwizor i pracownik) zgodzą się co do: ^e \

- problemu, który ma być rozwiązywany,

- pożądanych rezultatów,

- wyjaśnienia przyczyny utrzymywania się problemu mimo dążeń pracow^, i kierownictwa (zespołu placówki) do wyjścia z trudnej sytuacji, ^

- procedur, jakie trzeba podjąć dla zmiany sytuacji,

- specyficznych działań, które muszą być podjęte dla wdrożenia tych proceęk

- oceny skuteczności działań⁷⁴.

Warunki te w procesie superwizji zapewniają ochronę podmiotowości cowników, której utrata zagraża stresami i wypaleniem zawodowym. Pomoc, niczym narzędziem w osiągnięciu efektywności superwizji może być technik kontraktu, również należąca do podstawowych w pracy socjalnej.

Technika kontraktu

Technika ta, dobrze zakorzeniona w światowym dorobku pracy socjalnej, do polskiego piśmiennictwa została wprowadzona jeszcze w końcu lat 8o.^j ale długo nie znajdowała u nas szerszego zastosowania w praktyce, byc może dlatego, że praca socjalna - przynajmniej w publicznych instytucjach pomocy społecznej - jest przede wszystkim podporządkowana przepisom regulującym ich funkcjonowanie. W przepisach tych aż do 2004 r. nie było miejsca na kontrakt socjalny, kiedy to został usankcjonowany w praktyce publicznej pomocy społecznej. W myśl ustawy o pomocy społecznej z 2004 r. przez kontrakt socjalny należy rozumieć [...] pisemną umowę zawartą z osobą ubiegającą się o pomoc, określającą uprawnienia i zobowiązania stron umowy, w ramach wspólnie podejmowanych działań zmierzających do przezwyciężenia trudnej sytuacji życiowej osoby lub rodźmy¹⁶.

Przypomnijmy jednak, że w metodyce pracy socjalnej rozumienia kontraktu nie ogranicza się do ‘pisemnej umowy zawartej z osobą’. Jest on rozumiany szerzej. W brytyjskiej perspektywie kontrakt między pracownikiem socjalnym, a użytkownikami jego usług (sernice users)⁷¹ jest definiowany jako [...] słowna lub pisemna umowa, wiążąca obie strony, będąca rezultatem dyskusji i negocjacji,

^u B. Compton, B. Galaway, Social Work Processes, Wadsworth Publishing Company, Belmont, Cal., 1989 w J. Szmagalski, Technika kontraktu w pracy socjalnej, .Praca Socjalna", nr 3,1989.

⁷⁶ Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, art. 6.6., (Dz. U. z 15 kwietnia 2004 r., Nr 64 poz. 593, ze zm.).

t> w brytyjskim i europejskim anglojęzycznym piśmiennictwie pracy socjalnej w odniesieniu do osób ko rzystających z pomocy społecznej przyjmuje się pojęcie seruice user lub krócej mer, w odróżnieniu od kon wencji amerykańskiej, w której funkcjonuje pojęcie client.

a zapewniająca ramy praktyki, które strukturalizują interakcje między pracownikiem a użytkownikiem. Kontrakty mogą być stosowane w pracy z jednostkami, parami, rodzinami lub grupami. Ograniczają nieporozumienia i unikanie problemów w interakcjach między pracownikami a użytkownikami, zapewniają więcej przestrzeni dla otwartości i szczerości oraz uznają użytkowników jako aktywnych, pełnoprawnych (empowered) partnerów. Kontrakty wymagają dosłowności, wspólnego ustalania, obustronnych zobowiązań, wzajemnej odpowiedziabiości^7B. W tej perspektywie są uwzględniane takie elementy kontraktu, jak realistyczne, pozytywne cele obu stron, prawa użytkownika, zadania do wykonania, środki wykonania zadań, ustalenia organizacyjne (miejsce, czas, częstotliwość spotkań stron), zasady zapisu i dostępu do niego, procedury ewaluacji i zakończenia oraz akcje, podejmowane w wyniku niedotrzymania uzgodnionych warunków. W niektórych wypadkach mogą to być także zasady zachowania i ograniczenia konfi-dencjonalności. W zarządzaniu pracą socjalną pojawiają się próby ujednolicenia formy kontraktu, czego przykładem jest wzór kontraktu socjalnego ustanowiony Rozporządzeniem Ministra Polityki Społecznej z dnia i marca 2005 r. (Dz. U. z dn. 16 marca 2005 r., Nr 42, poz. 409), ale warto wiedzieć, że w krajach bardziej zaawansowanych w rozwoju metod pracy socjalnej, kontrakty traktowane są bardziej otwarcie. Ich formy i warunki są dostosowywane do specyficznych sytuacji i problemów będących przedmiotami interwencji pracowników socjalnych’⁹.

Łatwo u nas dostępną, wnikliwą analizę techniki kontraktu przedstawili amerykańscy autorzy, Charles Garvin i Brett Seabuiy⁸⁰. Według nich kontrakt może być również pisany lub niepisany oraz zawierany zarówno z jednostkami, jak i grupami. Przestrzegają oni przed zbytnim poleganiem na zawiązywaniu kontraktów według z góry przyjętych wzorów-formularzy, słusznie zwracając uwagę, że wielu ludzi podpisuje różne formalne kontrakty bez wnikania w ich treść. Z naszego punktu widzenia warto przejrzeć argumenty tych autorów na rzecz wartości techniki kontraktu. Zawiązywanie przez pracowników socjalnych kontraktów z osobami korzystającymi z ich usług wypełnia zasady etyczne tego zawodu, które nakazują szanowanie i podmiotowe traktowanie osób. W kontrakcie urzeczywistnia się zasada samostanowienia klientów pracy socjalnej i stwarzane są relacje aktywizowania tych osób na rzecz rozwiązywania ich problemów. Czynny udział klientów w zawieraniu i realizacji kontraktu stwarza szansę rozwijania w nich poczucia odpowiedzialności.

1 S. Collins, Contracts between Social Workers and Sernice Users, [w:] M. Davie (red,), The Blackwell Encyclopaedia of Social Work, Blackwell Publishers Ltd. Oicford, 2000, s. 75.

⁷⁵ Przykłady różnych kontraktów można znaleźć [w:] D. Iwaniec, H. Sneddon, Interwencja w przypadkach emocjonalnego krzywdzenia dzieci i nieorganicznego zaburzenia rozwoju, [w:] D. Iwaniec, 3. Szmagalski (red.), Zaburzenia rozwojowe dzieci krzywdzonych emocjonalnie. Rozpoznanie i interwencja psychospołeczna w doświadczeniach brytyjskich i polskich, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2002, s. 117-124; C. Garvin, B. Seabuiy, Działania interpersonalne w pracy socjalnej. Procesy i procedury, „Śląsk”, Katowice 1998, tom I, s. 283-311.

Jak wyżej.