DSC06374 (3)

84 R. Kotlińskj, E. ROhle

Ocean Indyjski

Najmniejszy z trzech oceanów Ziemi rozciąga się między Afryką na zachodzie, Azją na północy, Australią na wschodzie i Antarktydą na południu. Położony jest w większej części na półkuli południowej i stanowi 1/5 przestrzeni oceanicznych świata. Umowna granica morska z Oceanem Atlantyckim została opisana powyżej. Granica z Oceanem Spokojnym prowadzona jest od Cieśniny Malakka, wzdłuż południowych brzegów wysp Archipelagu Malajskiego, a dalej Nowej Gwinei do Cieśniny Torreza. Umowna granica morska na południowym wschodzie przebiega od Przylądka Południowo-Wschodniego Tasmanii, wzdłuż południka 147°E do Przylądka Adare’a na Antarktydzie. Powierzchnia Oceanu Indyjskiego wraz z morzami śródlądowymi wynosi 74,9 min km², a maksymalna głębokość dochodzi do 7450 m w Rowie Jawajskim. Nazwa oceanu (O-ceanus Indikus) upowszechniona została od nazwy przekazanej przez Pliniusza.

Zgodnie z hipotezą globalnej tektoniki płyt, ocean ten powstał po rozpadzie południowej Pan-gei, na przełomie jury i kredy, a więc około 140 min lat temu. Stało się tak w wyniku podziału płyt pierwotnej Gondwany, stanowiącej południową część Wegenerowskiej Pangei. Następnie w rezultacie stopniowego przemieszczania się trzech płyt: afrykańskiej, antarktycznej, indyjsko-- australijskiej, utworzył się współczesny ocean. Indie znajdowały się na południe od równika jeszcze 70 min lat temu, a płyta indyjsko-australijska oddzieliła się od antarktycznej około 50 min lat temu [Pemetta, 1996].

W budowie dna Oceanu Indyjskiego wyodrębniają się rozległe baseny oraz grzbiety i masywy, pośród których wyróżnia się: wulkaniczne, blokowe i fałdowo-blokowe [Lewczenko i in., 1985]. Grzbiety wulkaniczne powstały w wyniku wylewów law ze szczelin na dnie oceanu. W jednym przypadku utworzyły one masywne wzniesienia Grzbietu Maskareńskiego, zaś w drugim podobną do łańcucha górskiego strefę stożków wulkanicznych tworzącą Grzbiet Malediwski i wyspy Komory. Na oceanie tym spotyka się dość liczne stożki wulkaniczne. W strukturze dna oceanu wyróżniają się przede wszystkim grzbiety o kierunku południkowym w części wschodniej (Grzbiet Wschodnioindyjski i Sri Lanka), charakteryzujące się prostolinijnym przebiegiem i znaczną stromo-ścią zboczy. Powstaniu tych grzbietów towarzyszyła działalność wulkaniczna, o czym świadczy duża miąższość materiału piroklastycznego i powszechna obecność w spągu skał bazaltowych, które mają płytkowodny charakter, co wskazuje na stopniowe obniżanie się tych grzbietów. Natomiast masywy fałdowo-blokowe mają płaskie powierzchnie szczytowe, strome zbocza, kontynentalny typ skorupy i są asejsmiczne. Uważane są one za „mikrokontynenty” i stanowią swoisty element tego oceanu, rzadko występujący w innych [Ruhle].

Najbardziej charakterystycznym elementem dna Oceanu Indyjskiego jest trój złącze środkowo-indyjskie, łączące grzbiety Srodkowoindyjski, Za-chodnioindyjski i Południowo-Wschodnioindyjski przechodzący ku południowi w Grzbiet Pacyficz-no-Antarktyczny (rys. 4.25). Wzdłuż strefy grzbietowej występują głębokie doliny ryftowe o długości dziesiątków i setek kilometrów, zorientowane pod kątem ostrym od osi grzbietu. Poszczególne odcinki grzbietów oddzielają od siebie wielkie baseny. Przykładowo, Grzbiet Srodkowoindyjski oddziela baseny: Zachodniosomalijski, Amirancki i Maskareński od leżącego na wschód od nich Basenu Arabskiego i Srodkowoindyjskiego.

Skorupa oceaniczna pod basenami składa się w górnej części profilu z osadów o miąższości kilkuset metrów, które zalegają na kompleksie osadów słabo zdiagenezowanych. Fundament stanowi warstwa bazaltów o grubości 4-6 km. Baseny i wyniesienia dna są na ogół asejsmiczne. W środkowej części oceanu baseny mają pagórkowatą powierzchnię, która związana jest z licznymi dyslokacjami dysjunktywnymi.

W polu grawitacyjnym wyróżniają się dwa regiony. Pierwszy - na wschód od Półwyspu Somalijs-kiego i Arabskiego, z kulminacjami +225 mgal w rejonie Reunion oraz drugi — na wschodnim krańcu Oceanu Indyjskiego, o anomaliach od -275 do +335 mgal (na południe od Jawy i Timoru). Wartości pola magnetycznego wahają się od -1200

Rys. 4.25. Trójzłącze nu Oceanie Indyjskim i kierunki przemieszczania płyt oceanicznych

Źródło: Kozinr, 1993.