DSC06974 (2)

XXIV DWIE PIEŚNI HISTORYCZNE

cego i odznaczał się patriotyzmem lokalnym czerwono- ■ ruskim. Wprawdzie za jego krótkiego życia ziemie lwowska I i przemyska nie zaznały wielkiej wojny, ale nieustannie I stawały w ogniu w czasie najazdów tatarskich, jak choćby I ów z r. 1575, upamiętniony wspaniałym wierszem Kocha- I nowskiego „Wieczna sromota i nienagrodzona / Szkoda, I Polaku!”, pełną gromkiej retoryki pobudką rycerską. Ko- H chanowskiego wyprzedził Sęp dwiema pieśniami historycz- II nymi czy, bo wyraz ten już wówczas w regionie lwowskim I istniał, dumami o dwu bohaterach poległych w walkach H z Tatarami. Pierwsza z nich, Pieśń V. O Fridruszu, który [I pod Sokalem zabit od Tatarów roku Pańskiego 1519, pobrzmiewająca echami Horacego, sławiła „Fridrusza ser- |H decznego”, to jest dzielnego, młodego Fryderyka Herburta, H który po klęsce w polu „wojska [...] / Ostatek uwiódł od , rąk okrutnego / Pohańca” (18, w. 9—11) w okopy zamku LH pod Sokalem, ale, nie mogąc przeżyć hańby odwrotu, po patetycznym przemówieniu, „gniewy ślachetnymi zapalon”, H rzucił się sam jeden na Tatarów i padł zarąbany. Duma ■ pełna górnego patosu, pierwszy tego rodzaju utwór w lite- IH raturze polskiej, była niewątpliwie wyrazem pięknych I tradycji rycerskich ziemi przemyskiej i niedrukowana I poszła w zapomnienie. Druku natomiast rychło po zgonie M autora doczekała się krótsza Pieśń VI. O Strusie, który WH zabit na Rastauńcy od Tatarom roku Pańskiego [1571], |H ogłosił ją bowiem Bartosz Paprocki w Herbach rycerstwa II polskiego (1584). Szarzyński przedstawił w niej epizod z walk pod Kijowem, skupiając uwagę na młodzieńcu, .■ który w chwili, kiedy „rączemu bachmatowi drudzy, nie zbroi ufają” (19, w. 9), to jest umykają, rzuca się na wroga -I i ginie od jego strzał. Obie te dumy, sławiące kult boha- I terstwa, uderzają brakiem plastyki, zastąpionej motywami 1 batalistycznymi, niestety szablonowymi, bo powtarzającymi | ograne schematy poezji łacińskiej, mianowicie porówną-* 1

niem walczących pojedynczo wojowników z osaczonymi lwem i tygrysicą. Poeta, który — jak świadczy wiersz do Tarłówny — nie miał pociągu do epiki, w obu pieśniach rycerskich opis wydarzeń bitewnych zastąpił retoryką i to mu wystarczało.

Czymś w rodzaju teoretycznego komentarza do owych pieśni rycerskich jest wprowadzona do cyklu pieśni refleksyjnych, pobrzmiewających wyraźnymi echami Horacego Pieśń IV. O cnocie ślacheckiej, reprezentowanej przez „stróżów”, których pamiętają „obronione granice zbroją koronne poczciwą” (17, w. 27). Równocześnie utwór ten jest jakby zapowiedzią trzeciej dumy, zatytułowanej Pieśń VII. Stefanowi Batoremu, królowi polskiemu, któremu Sęp poświęcił nadto dwa epigramy, jeden polski, drugi łaciński. Zwycięska wojna z Moskwą, rozpoczęta w r 1579, opiewana przez Kochanowskiego, w ujęciu Sępa wystąpiła jako drugi z etapów w karierze Batorego, który, objąwszy po śmierci Jana Zygmunta Zapolyi księstwo siedmiogrodzkie, gdzie za poprzednika skupiali się prześladowani gdzie indziej różnowiercy, „sam się oparł, iż nie zgasła powszechna wiara” w jego kraju. Wojna z Turcją, a następnie z prawosławną Moskwą, prowadzona zwycięsko w r. 1580, kończy się zapowiedzią walk dalszych, które położą kres podbojom „Machmeta krwawego”, co — jak wiadomo — było istotnie zamiarem króla, lecz z powodu jego przedwczesnej śmierci do skutku nie doszło.

Panegiryk ku czci Batorego, króla „z swej natury, nie tylko z korony”, władcy, którego „łaski swojej Pan naczyniem uczynił w pokoju, we zbrojej”, przedstawionego tu zatem tak, jak Sobieski w późniejszej o lat sto Kochow-skiego Psalmodii polskiej, Szarzyński wzbogacił rysami polskimi, robiąc go wskrzesicielem ducha rycerskiego, przygasłego za czasów ostatniego Jagiellona, i odnowicielem „wieku dotego w twej Polszczę",