DSC06422

134

R. Kotliński

Szeroki zakres wykonanych prac i badań, ich kompleksowość i osiągnięte wyniki można porównać z rezultatami, jakie osiągnięto w związku z realizacją programów badań kosmicznych czy energetyki jądrowej. Porównanie to jest uzasadnione nie tylko ze względu na zakres prowadzonych prac i badań, ale również ze względu na ich koszty, które w latach 1965-1994, wg danych ONZ, przekraczały 2 mld USD.

Trzeci dokumentacyjny okres badań praktycznie rozpoczął się w październiku 1974 r., kiedy to kompania Deep Sea Ventures, wystąpiła z wnioskiem do rządu Stanów Zjednoczonych o przyznanie wyłącznych praw do prowadzenia badań na obszarze dna morskiego o powierzchni 60 000 km² w strefie Clarion-Clipperton, na Pacyfiku. Powierzchnia obszaru złożowego wynosiła 30 000 km², a konkrecje zalegały na głębokości około 5000 m. Oficjalny wniosek USA na odkrycie i zagospodarowanie oceanicznego złoża konkrecji polimetalicznych spowodował, że wiele dużych firm zachodnich połączyło swoje kapitały, potencjał naukowy i techniczny, w celu przyspieszenia badań dokumentacyjnych oraz opracowania efektywnych systemów wydobycia i metod przeróbki konkrecji.

Wspomniana już jedna z pierwszych grup przemysłowych, tzw. CLB, skonstruowała i przeprowadziła badania doświadczalne własnego systemu wydobycia konkrecji z głębokości 4700 m. Inna grupa, KENNECOTT, prowadziła intensywne badania geologiczno-dokumentacyjne zmierzające do zagospodarowania złóż konkrecji, a także prace projektowe nad efektywnymi systemami wydobycia, w tym projektem specjalistycznego statku wydobywczego „Deepsea Miner-II”. Z kolei firmy niemieckie (IBAK, AMR) oraz państwowa kompania francuska (SNEXO) prowadziły prace nad konstrukcją efektywnych urządzeń technicznych do badań złóż konkrecji (telewizja podwodna, urządzenia do określenia ilości, składu konkrecji).

Konsorcja OMA, OMI, OMCO i KCon przeprowadziły badania rozpoznawczo-dokumentacyj-ne oraz projektowe i konstrukcyjne urządzeń i systemów wydobywczych [Kotliński, Wilczyński, 1994]. W latach 1978-1979 były to prace doświadczalne, związane z wydobyciem konkrecji systemami „Air-Lift” i „Hydraulicznym”, w których wykorzystano autonomiczne urządzenia zbierające oraz nowoczesne statki „Deep-sea Miner” i „Glomar Explorer”. Efektywność prac wydobywczych osiągała 50 t/godz. z głębokości 5000 m. Opracowano także technologię przeróbki konkrecji i odzysku niklu, miedzi, kobaltu i żelazoman

ganu. Niezwykle ważne były badania geoekolo-giczne w ramach programu DOMES. Dzięki nim uzyskano po raz pierwszy dane o możliwym zanieczyszczeniu i następstwach zaburzenia środowiska powstałych przy wydobyciu. Wyniki tych prac miały fundamentalne znaczenie dla wypracowania środków oraz metodyki prac i badań zmierzających do ochrony środowiska morskiego. Stanowiły one równocześnie podstawę do opracowania efektywnych programów badań środowiskowych, których prowadzenie stało się integralną częścią prac związanych z racjonalnym zagospodarowaniem oceanicznych złóż konkrecji polimetalicznych.

W latach 1974-1980 regionalne badania geologiczno-poszukiwawcze prowadziło wiele krajów. Służba geologiczna Japonii rozpoczęła kompleksowe badania Głębi Centralnopacyficznej z pokładu statku „Hakurei-maru” uzyskując dane

0    rozmieszczeniu, warunkach zalegania i składzie konkrecji polimetalicznych. Z kolei rozpoczęte w 1976 r. niemieckie badania strefy Clarion-Clipperton z pokładu statku „Valdivia” doprowadziły do określenia zależności koncentracji konkrecji na jednostkę powierzchni (kg/m²) od ich formy

1    składu.

W 1977 r. Instytut Oceanograficzny Scripsa zestawił dla strefy Clarion-Clipperton mapę sumarycznej zawartości niklu i miedzi oraz wskaźnika konkrecjonośności w skali 1:5 000 000. Opracowana przez Geologiczne Obserwatorium Lamonta w 1978 r. „Mapa konkrecjonośności oceanu światowego w skali 1:20 000 000” zawierała dane o osadach dennych i 5481 fotografii dna morskiego. Analiza tych danych wskazywała, że najbardziej perspektywiczne pola kon-krecjonośne o znaczeniu przemysłowym występują w Pacyfiku oraz w Oceanie Indyjskim. Po 1970 r. prowadzono rosyjskie kompleksowe badania oceaniczne na Pacyfiku, Oceanie Atlantyckim i Oceanie Indyjskim. Poza Instytutem Oceanologii Akademii Nauk ZSRR w pracach tych uczestniczyło wiele specjalistycznych instytutów i przedsiębiorstw ówczesnego Ministerstwa Geologii („Sewmorgeologia”, „Dalmorgeologia”, „Ju-żmorgeologia”). Badania, prowadzone wzdłuż regionalnych profilów i na poligonach o powierzchni 100 000 do 200 000 km², ukierunkowane były na odkrycie najbardziej perspektywicznych nagromadzeń. Przyniosły one wiele nowych danych o warunkach rozmieszczeniu i występowania oraz zależnościach formowania konkrecji polimetalicznych. Wyniki tych prac opublikowane zostały w licznych artykułach i monografiach [E-giazarow (red.), 1980, 1989; Skomiakowa i in..