DSC07078 (4)

pod w zgłędem treści, częstotliwości i siły występowania — nic można pominąć związków między rodzeństwem oraz dziećmi i dziadkami. Rodzina to grupa, która mieszka razem. To znaczy, że wszystkie osoby z domu oddziałują wzajemnie na siebie. Układ emrłrjrmalnrł-społ^rynycji _ stosunków w rodzinie decyduje o tym, co częśtó~Hażywa się atmosferą uczuciową, \v_ rodzinie. IV jej tworzeniu udział "biorą także dzieci. Stosunki między nimi zalezą ód w ielu czynników, szczególnie od wieku rodzeństwa, płci, wzajemnych stosunków między dorosłymi. Na ogół chłopcy odnoszą się inaczej do . braci niż do sióstr. Starsze rodzeństwo chętniej opiekuje się znacznie młodszym od siebie niż rodzeństwem tylko o rok lub dw'a młodszym, braćmi czy siostrami. Dziecku rozżalonemu, smutnemu, pokrzywdzonemu starsze siostry okazują więcej sympatii niż młodsze. Obserwuje się także, że zazdrość częściej występuje wśród dziewcząt niż wśród chłopców albo między chłopcami a dziewczętami. Dobre stosunki w rodzeństwie mogą sprzyjać rozwojowi dziecka, złe wyzwalają różne formy wrogiego zachowania się; mogą też ukształtować u dziecka postawę złości, nieposłuszeństwa i wytworzyć dystans uczuciowcy między nimi a rodzeństwem i dorosłymi. Układy między rodzeństwem mają także wpływ na przyszłą postawę życiową, stosunek do partnerów przeciwnej płci, współmałżonka (Hurłock, 1960, s. 626). Jeśli chodzi o odnoszenie się wzajemne rodzeństwa, wyodrębniono różne wzory postępowania w zależności od konstelacji rodziny. Badania poświęcone temu zagadnieniu przeprowadził W. Toman (1965, 1966, 1972), interesując się tym, jak pozycja dziecka w rodzinie wpływa na jego osobowość i przyszłe postępowanie z członkami swojej rodziny. Wariantów poszczególnych układów może być dużo. Postarajmy się naszkicować ważniejsze ich rodzaje.

Jeśli ojciec był najstarszym z braci, jego stosunek do synów jest prawie zawsze lepszy niż do córek; jeśli ma więcej córek (lub wyłącznie córki), to jest do nich dobrze usposobiony.

Ojciec, który był najstarszym bratem wśród sióstr, lepiej układa sobie stosunki z córkami niż z synami. Córki są jego pupilkami. Mogą one pozwolić sobie na wszystko, lub prawie wszystko. Wobec synów jest mniej cierpliwy.

Matka, która w domu była najstarszą siostrą braci, zdaje się być macierzyńska. Potrafi zadbać zarówno o synów, jak i o córki i nauczy ich postępować w przyszłości tak samo. Córki jednak nie mogą od niej spodziewać się tak wiele jak chłopcy. Gdy córki godzą się z tym stanem rzeczy, wszystko układa się dobrze. Tylko w przypadku, gdy najmłodsze dziecko jest dziewczynką, to sprawia ono matce nieco kłopotów, właśnie dlatego,, że nie ma nikogo młodszego, zależnego od siebie, na kim mogłoby ono sprawdzić nauki matki. Gdy wspomniana kobieta przez wyjście za mąż za mężczyznę będącego jedynakiem wśród starszych sióstr znalazła się w korzystnej dla niej konstelacji rodzinnej, to wtedy jej synowie i córki wchodząc w życie wynoszą z domu najczęściej wyobrażenie o układzie autorytetów w rodzinie odwrotne do tego, które odpowiadałoby najczęstszemu w rzeczywistości ich układowi —

tzn. sądzą, że mąż potrzebuje oparcia w silnej żonie. Wyobrażenie to może mieć wpływ na przyszły ich wybór współmałżonka.

Matka, która w domu była najmłodszą siostrą wśród braci, zalicza się do najbardziej kobiecych wśród matek. Prawie zawsze jest ona dobrą małżonką. Swoim dzieciom oferuje raczej sympatię i demokratyczny sposób kierowania niż chłód uczuciowy i autokratyczny styl rządzenia. Budzi ona męskość u synów bardziej niż inne matki. Jest też dla nich przedmiotem uwielbienia. Sama zaś stawia miłość synów do siebie ponad wszystkie cnoty i żąda, aby w przyszłości byli tacy sami w stosunku do swych przyszłych żon.

Wśród systemów wzajemnych powiązań w rodzinie ważne miejsce zajmują związki dziadków lub innych krewnych z dziećmi. Obecność dziadków w domu wpływa bezpośrednio (lub pośrednio) na zachowanie dziecka w domu i poza nim. Relacje te obecnie uległy w dużej mierze dość poważnej zmianie, mianowicie dziadkami stają się dzisiaj ludzie w coraz młodszym wieku — są więc na ogół zdrowsi i bardziej sprawni fizycznie niż dziadkowie dawniejsi i mają często dane do tego, aby jako pełnoprawni członkowie rodziny faktycznie uczestniczyć w jej życiu. Najczęściej posiadają też zawód, nieraz jeszcze pracują i mają własne dochody, którymi nawet wspierają nieraz dzieci i wnuki.

Spośród dziadków większy wpływ na dzieci wywiera babka, zarówno dzięki przejmowaniu części obowiązków związanych z prowadzeniem gospodarstwa domowego, jak i wskutek urzeczywistniania własnych zasad wychowawczych w stosunku do wnuków. To ostatnie prowadzi często do nieporozumień między babkami a rodzicami. Ponadto dziadkowie, szczególnie babki, mają tendencje do faworyzowania wnuków, co nie zawsze wpływa korzystnie na atmosferę emocjonalną w rodzinie.

Rodzina rzadko na ogół jest prostą strukturą, złożoną tylko z rodziców, dzieci i dziadków. Często w świede rodzinnym dziecka znajdują się wujkowie oraz inne osoby, z którymi łączy je pokrewieństwo. Ich wpływ na dziecko zależy w dużym stopniu od tego, jak bliskie i jak częste są ich kontakty z dziećmi. Zdarza się, że dziecko niechętnie widzi obecność niektórych krewnych w domu, szczególnie gdy rodzice poświęcają im szczególnie dużo uwagi, ze szkodą dla zainteresowania dzieckiem.

Jeśli uwzględnić przynależność do rodziny nie tylko rodziców i dzieci, ale i innych krewnych — odkrywa się wówczas w życiu rodzinnym zdumiewającą różnorodność wzajemnych powiązań. J. Bossard (1953, s. 49 i m.) wymienia 40 „strukturalnych form związków” w rodzinie, takich jak: „ojciec—matka i dziecko (dzieci)”, „ojciec—dziecko” itp. Owych połączeń (związków) może być więcej — zależne są one od liczby osób w rodzinie — i już samo to wskazuje na ogromną różnorodność komórek rodzinnych, jakie istnieją. Oczywiście, każda specyficzna kombinacja związków jest na swój sposób doniosła i ważna dla rozwoju dziecka. Wszystkie osoby oddziałują na siebie i modelują postępowanie wobec innych osób poza rodziną.