DSC07117 (3)

wskazuje fakt, że gdy 57% ojców i 64% matek było pracownikami umysłowymi, to ich ojcowie, czyli dziadkowie, przeważnie byli pracownikami fizycznymi (64%-66%), a około 78% ich matek, czyli babć, pracowało fizycznie lub nie posiadało zawodu (Ziemska, 1977).

Badania jednej wsi powiatu opolskiego wykonane w roku 1957 wykazały, że w pierwszych latach po wojnie małżeństwa mieszane zawarte między reprezentantami ludności osiadłej i napływowej spotykały się z ujemną reakcją rodzin z obu stron, a po zawarciu w znacznym odsetku okazały się nietrwałe z powodu różnic subkulturowych (Olszewska-Ładyka, Żygulski, 1959).

Rodzina staje się więc terenem ścierania się różnego typu stylów życia i wartości wnoszonych przez małżonków z rodzin pochodzenia. Budując własny Śyśfem wartości małżeństwo przyczynia się do zacierania ostrych różnic w stylu życia, ujednolicenia się wzorów zachowań i norm, tworzenia nowych wartości, co dokonuje się w procesie przystosowania do małżeństwa. Jednakże różnice bardzo skrajne mogą prowadzić do osłabienia spójności małżeństwa, a nawet do jego rozbicia. Wiele zależy wówczas od postawy danego współmałżonka wobec indywidualnych wartości drugiego małżonka.

Podstawowy element przemian w rodzinie współczesnej to zmiany ról i pozycji członków rodziny, wiążące się z przechodzeniem od semipatriarcha-lizmu do egalitaryzmu i partnerstwa w stosunkach między małżonkami oraz rodzicami i dziećmi. Na przemiany ról i pozycji w rodzinie wypłynęła przede wszystkim pozycja kobiety w społeczeństwie, jaką zdobyła dzięki wykształceniu i pracy zawodowej.

Praca kobiet sprzyja demokratyzacji stosunkowy w rodzinie, egalitaryzmowi i partnerstwu między małżonkami w układzie pozycji i ról w rodzinie. Pozycje małżonków stają się równorzędne, a zadania bywają wykonywane zamiennie— tak że do repertuaru ról w mniejszym stopniu wchodzą zadania wyłącznie przynależące do męża lub żony, do matki lub ojca. Małżonkowie z pewną dozą swobody mogą to zadanie dzielić między siebie w zależności od własnego uznania czy od zaistniałych okoliczności.

Spostrzegamy też, że w coraz większym stopniu występuje partnerstwo między rodzicami w sprawach wychowania. Ojcowie, szczególnie młodzi, coraz częścięfząjmują się dzieckiem i zamiennie z matką wykonują czynności opiekuńcze i wychowawcze. Dotyczy to zwłaszcza rodzin z małymi dziećmi. Około 75%' ojców, mających dzieci w żłobkach, na zmianę z żoną opiekuje się dzieckiem i wykonuje czynności związane z prowadzeniem domu. Obserwuje się dwa typy sytuacji: albo ojciec zajmuje się dzieckiem, a matka wykonuje czynności domowe, względnie zakupy, albo też na zmianę opiekują się dzieckiem i jego pielęgnacją oraz dzielą się różnymi domowymi pracami, które są do wykonania. Nie prowadzono dotąd badań, które wykazałyby, czy wymienione typy sytuacji utrzymują się w rodzinach mających małe dzieci wychowywane bez udziału żłobka oraz w rodzinach mających dzieci starsze. Należy jednak sądzić, że udział ojców w wychowaniu dziecka jest obecnie znaczny, przynajmniej w okresie, gdy dziecko jest małe, natomiast udział ten zmniejsza się, gdy dziecko staje się starsze. Interesujące są tu następujące problemy, które należałoby wyjaśnić: czy rzeczywiście, gdy dziecko podrasta, ojcowie zaczynają się wycofywać z partnerstwa w opiece nad dzieckiem i w wychowaniu, a także kiedy zaczynają się wycofywać, do jakiego stopnia się wycofują oraz co ewentualnie jest przyczyną tego wycofywania się. A najważniejsze, czy jest to wycofywanie się, czy też zmiana sposobu zajmowania się dzieckiem? A może w młodszej generacji rodziców zarysowuje się aktualnie nowy rodzaj podziału zajęć w opiece nad dzieckiem i w wychowywaniu, a mniejsze zaangażowanie w wychowanie dziecka obserwowane u ojców starszych wiąże się z innym rodzajem podziału ról w starszej generacji? Niestety, nie mamy jeszcze dotąd wyników badań, które są w toku i które będą mogły oświetlić te problemy.

Partnerstwo występuje obecnie. nie. tylko w wielu rodzinach miejskich, ale przejawia się tez na wsi. Współpartnerstwo kobiety i mężczyzny ma miejsce nawet w bardziej na ogół tradycyjnego typu małżeństwach wiejskich rolniczych. Kobieta coraz częściej jest uznawana za współgospodarza gospodarstwa rolnegoijąko reprezentantka rodziny na_ zewnątrz.

W. rodzinie współczesnej zmieniła się również pozycja jdziecka, które w związku ze wzrostem indywidualizacji i demokratyzacji stosunków międzypokoleniowych stało się równoprawnym członkiem rodziny. Nawet w rodzinach rolniczych —= gdzie stosunkowo długo przetrwał model traktowania dziecka jako siły roboczej niezbędnej do wykorzystania w gospodarstwie rolnym — stało się ono wartością samą w sobie, autonomiczną. W rodzinach miejskich robotniczych (np. w górniczych czy hutniczych) obserwuje się zanikanie „dziedziczenia.” zawodu ojca; zresztą rozpatrując szerzej problem wyboru zawodu czy kierunku kształcenia się zauważa się i tutaj wzrastający udział młodzieży w podejmowaniu odnośnych decyzji. VVys tępuje ponad to niemal pełną samodzielność, młodych-w-wyborze współmałżonka i w decydowaniu o założeniu rodziny* Samodzielność ta jest tak duża, że czasem wręcz zaskakuje rodziców. Stwierdzono, że przy wyborze partnera życiowego młodzież kieruje się względami uczuciowymi i jego indywidualnymi cechami, przy czym ważną rolę odgrywa wykształcenie i zawód. Obniżył się wiek zawierania małżeństw, mimo podniesienia jego dolnej granicy przed dziesięciu laty. W roku 1973 wiek środkowy (mediana) nowożeńców wynosił dla mężczyzn 24,1 lat po obniżeniu się w stosunku do r. 1950 o blisko 2 lata, dla kobiet — 21,8 lat po obniżeniu się o 1,2 roku. Częstsze też niż w przeszłości staje się współżycie seksualne przed ślubem. Z „Ankiety rodzinnej” GUS, przeprowadzonej w r. 1970 na reprezentatywnej próbie miejskich mężatek, wynika, że 24% badanych mężatek urodziło pierwsze dziecko przed upływem 9 miesięcy od zawarcia małżeństwa (Perspektywy rozrodczością 1971). Obecnie posiadanie dziecka, wychowywanie go i kształcenie stanowi jedno z naczelnych — a być może nawet naczelne zadanie rodziny współczesnej, przynajmniej w ten sposób odczuwają to rodzice.

249