DSC07325

xn MAKRK W-ASKt). Kł*OKA I BIOCJRAFIA

Rozwój literatury realizmu socjalistycznego w Polsce obejmował lata 1949-1955. Napisane wówczas powieści (Most nad urwiskiem Antoniego Olchy, 1949; Numer 16 produkuje Jana Wilczka, 1949; Węgiel Aleksandra Ścibora-Rylskiego, 1950; Afer przykład Plewa Bogdana Hamery, 1950; Przy budowie Tadeusza Konwickiego. 1950: Penicylina Aleksandra Jackiewicza, 1951: Lewanry Andrzeja Brauna. 1952; Miasto nowych ludzi Janiny Dziamowskiej. 1953; Nowe skiby Tadeusza Papiera, 1954; Przednówek Jerzego Śladkowskiego, 1955 i kilka innych) mniej lub bardziej wiernie realizowały założenia socrealizmu, wymuszony zaś tymi założeniami schematyzm decydował o klęsce artystycznej wszystkich tych, bez wyjątku, powieści.

Odwilż. W 1953 roku umarł Stalin; w następnych miesiącach i latach w ZSRR i w krajach obozu socjalistycznego postępował proces, nazwany od tytułu powieści Ilji Erenburga odwilżą. Przełomowym rokiem byT rok 1956. W lutym T sekretarz KĆ KPZR, Nikita Chruszczów, na XXŻjeździe swej partii przedstawił w słynnym przemówieniu istotę kultu jednostki i zbrodnie stalinizmu. W tym samym roku również w Polsce miały miejsce doniosłe wydarzenia polityczne; w wyniku tzw. wypadków czerwcowych nastąpiły zasadnicze zmiany w kierownictwie PZPR. W październiku 1956 I sekretarzem partii został Władysław Gomułka, obiecujący reformy polityczne i gospodarcze, demokratyzację życia społecznego, zmianę zasad polityki kulturalnej, w tym ograniczenie cenzury.

Pierwszymi zwiastunami odwilży w Polsce były pojawiające się już od roku 1954, lecz przybierające na sile w roku 1955 głosy krytyczne zarówno wobec restrykcyjnej polityki kulturalnej państwa (narzucającej ludziom sztuki schematy rozwiązań artystycznych, nadmiernie ingerującej w procesy twórcze, żelazną kurtyną odgradzającej Polskę także od kulturalnego dorobku Zachodu), jak i wobec dominacji jednego kierunku artystycznego — realizmu socjalistycznego. W połowie 1955 roku — najpierw na łamach polskich czasopism — pojawiły się pierwsze

ZACHODNIE

UCHY KONTESTACYJNE

xm

utwory spełniające odmienne od powszechnie obowiązujących założenia artystyczne lub głoszące jawną krytykę sposobu realizacji pryncypiów ustrojowych (opowiadania Hłaski, wiersze

Andrzeja Bursy, Poemat dla dorosłych Adama Ważyka, Złoty lis___

Andrzejewskiego, „Prapremierdpięcm poetów” w „Życiu Literackim”, czyli prezentacja wierszy Białoszewskiego, Czy cza, Harasymowicza, Drozdowskiego, Herberta).

Rok 1956 przyniósł już gruntowną „rewolucję kulturalną”, będącą w dużej mierze odbiciem w działalności artystycznej przemian w polityce oraz świadomości społecznej. W twórcze życie wchodzi młode pokolenie, nazwane wkrótce ~ „pokołe-niem 56” lub .-generacjąJaździerpika" stanowczo dystansujące się od intelektualnego i ideowego dorobku swych ojców, zwracające swój bunt i gniew przeciwko właśnie mijającemu „okresowi błędów i wypaczeń”.

Zachodnie ruchy kontestacyjne. Odwilż w Polsce, stopniowe odchodzenie od stalinizmu w polityce, rodzenie się nowych nastrojów społecznych, ustalanie odmiennej hierarchii wartości etycznych i estetycznych, dojście do głosu młodej, zbuntowanej generacji, zbiegły się w czasie z kontestacyjnymi wystąpieniami młodego pokolenia na Zachodzie. W pierwszej połowie lat pięćdziesiątych w USA oraz około roku 1956 w Wielkiej Brytanii pojawiły się zjawiska społeczno-literac kie, których artystyczne i światopoglądowe założenia, mim iż zrodzone w odmiennej sytuacji społecznej, łączyło wiei cech wspólnych. W USA termin Beat Generatum_t stwprżoj przez Jacka Kerouaca (1922—1969), określał — przez anałoj do wcześniejszego o trzydzieści lat terminu Lost Generał — reprezentantów pokolenia wchodzącego w dojrzałośę^pi wojnie, demonstrującego poczucie klęski i nieprzystosow w kapitalistycznym^ społeczeństwie rządzonym przez piet i technikę. Beatnicy (Jack Kerouac, Allen Ginsbecg, Wi Burroughs i in.) głosili odrzucane burżuazyjnego stylu z jego konformizmem, materializmem, fałszem międz