DSC07838

72

tibcralissimam iudicaretis. Nam oeterae neque tempo rum sunt neque aetatum omnium neque locorum; at haec studia aduiesoentiam alunt, senectutem oblectint, secundas res ornant, adversis perfugium ac solacium praebent, deiectant docni non impediunt foris, pcrnoctant nobiscum, peregrinantur rusticantur.

Pro Archia poeta 12-16

B DE PHILOSOPHIA

Sunt enim ingeniis nostris semina innata virtutum, quae si adolescere iiceret, ipsa nos ad beatam vitam natura perduceret. Nunc autem, simulatque cditi in lucern et suscepti sumus, in omni continuo prayitate et in summa opinionum perversitate versamur, ut paene cum lacte nutricis errorem suxisse videamur. Cum vero parentibus redditi, dein magristris traditi sumus, tum ita variis imbuimur erroribus, ut vanitati veritas et opiniom confirmatae natura ipsa cedat.

At et morbi pemidosiores pluresąue sunt animi quam corporis. Hoc enim ipso odiosi sunt, quod ad animum pertinent eumque sollicitant, „animusąue aeger”, ut ait Ennius, „semper errat, neque pati neque perpeti potest, cupere numquam desinit”. Est profecto animi medidna philosophia, cuius auxilium non, ut in corporis morbis, petendum est foris, omnibusque opibus, viribus, ut nosmet ipsi nobis mederi possimus, elaborandum est. O philosophia, vitae dux, o virtutis indagatrix, expultrixque vitiorum, quid non modo nos, sed omnino vita hominum sine te esse potuisset? Tu urbes condidisti, tu homines in sodetatem convocavisti, tu eos inter se primo domiciliis, deinde coniugiis, tum litterarum et vocum communione iunxisti, tu inventrix legum, tu magistra morum et disaplinae fuisti; ad te concurrimus, a te opem petimus, tibi nos totos tradimus. Est autem unus dies, qui bene et ex praeceptis tuis actus est, peccanti immortalitati anteponendus.

Tusculanae disputatianes, III 1, 3; V 2

3. HOMINES AD NATURALEM COMMUNITATEM NATOS ESSE

Quod nemo in summa solitudine yitam agere velit ne cum infinita ąuidem voluptatum abundantia, facile intelligitur nos ad coniunctionem congregatio-nemque hominum et ad naturalem communitatem esse natos. Impellimur autem natura, ut prodesse velimus quam plurimis in primisque docendo ie prudentiae tradendis. ltaque non fadle est invenire, qui, quod sciat ipse, non tradat alteri; ita non solum ad discendum propensi sumus, verum etiam ad docendum. Atque ut tauris natura datum est, ut pro vitulis contra leones summa vi impetuque contendant, sic ii, qui valent opibus atque id facere possunt, ad servandum genus hominum natura indtantur. Atque etiam Iovem cum Optimum et Maximum didmus cumque eundem Salutarem

Hospit&lem, Statorem, hoc intellegi volumus salutem hominum in eius esse mtela. Minime autem convenit, cum ipsi inter nos viles neglectique simus, postulare ut dis immortalibus cari simus et ab iis diii gam ur. Quem ad modum Igjtur membris utimur prius, quam didicimus, cuius ea causa utilitatis babeamus, sic inter nos natura ad civilcm communitatem coniuncti et consodati sumus.

De fktibus 3. 63—66

4. DE USU VIRTUTIS MAXIMO

Nec vero habere virtutem satis est quasi artem aliquam, nisi utare; etsi ars quidem, cum ea non utare, scientia tam en ipsa teneri potest, virtus in usu sui tota posita est; usus autem eius est maximus civitatis gubernatio, et earum ipsarum rerum, quas isti in angulis personant, reapse, non oratione perfectio. Nihil enim dicitur a philosophis, quod ąuidem recte honesteque dicatur, quod non ab iis partum confirmatumque sit, a quibus civitatibus iura descripta sunt. Unde enim pietas aut a ąuibus religio? unde ius aut gentium aut hoc ipsum civile quod dicitur? unde iustitia, fldes, aeąuitas? unde pudor, continentia, fuga turpitudinis, appetentia laudis et honestatis? unde in laboribus et periculis fortitudo? Nempe ab iis qui haec disciplinis informata alia moribus confir-marunt, sanxerunt autem alia legibus. Quin etiam Xenocraten ferunt, nobilem in primis philosophum, cum quaereretur ex eo, quid adsequerentur eius discipuli, respondisse, ut id sua sponte facerent, quod cogerentur facere legibus.

De re pub lica 1, 2—3

5, SALUS REI PUBLICAE SUPREMA LEX

Omnes leges ad commodum rei publicae referre oportet et eas ex utilitate communi, non ex scriptione, quae in litteris est, interpretari. Ea enim virtute et sapientia maiores nostri fuerunt, ut in legibus scribendis nihil sibi aliud nisi salutem atque utilitatem rei publicae proponerent. Neque enim ipsi quod obesset, scribere volebant, et, si scripsissent, cum esset intellectum, repudiatum iri legem intellegebant. Nemo enim leges legum causa salvas esse vult, sed rei publicae, quod ex legibus omnes rem publicam optime putant administrari. Quam ob rem igitur leges servari oportet, ad eam causam scripta om ni a interpretari convenit: hoc est, quoniam rei publicae servimus, ex rei publicae commodo atque utilitate interpretemur. Nam ut ex medicina nihil oportet put&re proflcisci, nisi quod ad corporis utilitatem spectet, quoniam eius causa est instituta, sic a legibus nihil convenit arbitrari, nisi quod rei publicae conducat, proflcisci, quoniam eius causa sunt comparatae.

De mventione J, 68