DSC08494 (3)

IV

NURT MYŚLI SWOBODNEJ I TWÓRCZEJ

JAK UŁOŻYĆ ANTOLOGIE?

decyzja, zamykająca ze względów formalnych antologię datą I wieka dadzą się sformułować w kategoriach jakby programu rói wyciszenia się sporów literackich romantyków, byłaby niesłuszna nież poetyckiego. Ujęcie Schlegla jest wprawdzie skrajne, maks także i dlatego, że nie było w Polsce podziału na teorię romantycz- I malistyczne, lecz przecież zostaje podjęte i trwa w całym nurcie ri _nej sztuki i później następujące poetyckie realizacje, ponieważ ar- I mantycznym, przejawia się w owym stale istniejącym zatarciu gt cydzieła (Maria, IV część Dziadów) powstawały równolegle z rożnie między poetą a poezją, życiem a sztuką. Wszystko może być p prawami krytycznymi lub je wyprzedzały, idee romantyczne rodzi-ezją-a nawet czasem najmniej wydaje się nią to, co potocznie pi ły się i rozwijały zarówno w dziełach literatury pięknej, jak w arty-ezją nazywamy: słowo zapisane, utrwalone, rzucone na pastwę h kulach teoretyzujących. A nadto niezwykła, po dziś, .żywotność dziom - pisał o tym Krasiński w pierwszych zdaniach Nie-Bosku _nUrtu romantycznego wynika stąd właśnie, iż nigdy nie poddał się komedii.    I on presji ustalanych przez siebie praw i programów, że wciąż były

! Programy polskiego romantyzmu zawarte są zatem-nie tylko i _one przemieniane, dzięki czemu romantyczna literatura nigdy nie osobnych deklaracjach i dotyczą nie tylko literatury. Mówią o pot dała _sję skrępować kostniejącą siatką formalnych przepisów, za-zji-ale także o sprawach tak różnych jak perspektywy poznawczt _WSze wyrażała najbardziej współczesne niepokoje ideowe i intelek-naród, człowiek, jego stosunek do Boga i natury...    I tualne. Wciąż nowe stawiano przed nią wymagania, wciąż nowe po-

_.    __I stulaty programowe wciąż nowe, ale wyrastające zawsze ze wspól-

¹ Friedrich Schle gel, Fragmenty z „Lyceum" [115], cyt. wg: Mai ⁿV^{ch za,ożeń} światopoglądowych i poetyckich, które stanowiły festy romantyzmu 1790-1830. Anglia, Niemcy, Francja, oprać. Alina KI istotę myśli romantycznej: z idei nieskończoności, z żarliwej wiary, walczykowa. Warszawa 1975, s. 141.

romantycy traktują sztukę w osobliwym powiązaniu z po«. twórcy wobec świata, teksty te zawierają wszelkie niepokojem lektualne, a nie tylko postulaty, bezpośrednio sztuki dotyc& Mogą nawet - będąc wyjątkowo ważne jako dzieła wytyczaj, właśnie program romantyczny - kwestii sztuki wcale wprost nie. ruszać, jak na przykład Księgi narodu polskiego, jak wiersz Sio* ckiego Tak mi Boże dopomóż.

Pojęcie romantyzmujest wyjątkowo pojemne. W epoce popn dniej wyróżnia się na przykład równolegle światopogląd racjom styczny i estetykę klasycyzmu; nazwa „romantyzm” obejmuje; cały konglomerat zjawisk z zakresu filozofii, literatury, sztuki nawet obyczajowości - wypowiedzi o charakterze programom) dotyczą często wszystkich tych dziedzin naraz. „Wszelka sztukap winna stać się nauką, wszelka nauka - sztuką; poezja i filozofiap winny się zjednoczyć” - pisał Fryderyk Schlegel¹: przy takim pojmowaniu poezja może obejmować wszystko, wszelkie dziedi ny ludzkiej działalności i wszelkie deklaratywne zamierzenia czl

Jak ułożyć antologię? Pojęcie romantyzmu ma różne zakresy. Wskazuje - w Polsce - historyczny okres pomiędzy oświeceniem a pozytywizmem, bywa nazwą określonej, pozahistorycznej postawy człowieka, ma też wyjaśniać, co łączyło i leżało u podstaw myślenia i stylu romantyków, co dominowało w ich przeświadczeniach filozoficznych, estetycznych, obyczajowych. Ten ostatni krąg problemowy - pojmowanie istoty romantyzmu jako syndromu intelektualnego i artystycznego - wyznacza zakres prezentowanej antologii programów literackich.

Narzuca się tu od razu dylemat interpretacyjny: można mianowicie za pisma programowe uznać te tylko, które leżały u genezy romantyzmu, wytyczając drogę przed literaturą. Byłyby to wtedy artykuły od Brodzińskiego po Mochnackiego, należałoby zamknąć antologię datą 1830, traktując dzieła późniejsze już tylko jako realizację wcześniej zapisanego romantycznego programu. I rzeczywiście po powstaniu listopadowym dyskusje o romantyzmie czy o programach czysto literackich mało już interesowały romantyków.