122 JANUSZ MACIEJEWSKI
latach. Kulturę literacką i ogólne wykształcenie zdobędzie w laJ tach pełniejszych, własnym staraniem i wysiłkiem.
Na okres pobytu Fredrów we Lwowie przypada wkroczenia do Galicji w r. 1809 wojsk Księstwa Warszawskiego. Jako szesnastoletni chłopak zaciąga się Aleksander Fredro w szeregi wojska polskiego, uczestniczy w kampanii 1809 r., a następni! w randze porucznika drugiego pułku ułanów stacjonuje na teł renie Księstwa Warszawskiego.
Pobyt w Księstwie ma bardzo poważne znaczenie dla kry staj- I lizaćji przekonań przyszłego pisarza (zwłaszcza w początkowym 1 okresie jego twórczości). Napoleon tworząc w 1807 r. skrawek-! niepodległego państwa polskiego oddał wprawdzie władzę w nim | magnaterii i bogatej szlachcie, w wojsku jednak nadal przewag żały wpływy demokratycznie nastawionych elementów, tych | elementów, które wyszły jeszcze ze szkoły Legionów. Polityka* księcia Józefa protegowania i popierania w wojsku arystoKa kracji, oddawania wyższych stanowisk młodym hrabiom i ksią- l| zetom, nie mogła tego stanu zasadniczo zmienić. Wpłynęła ona ] na skład społeczny wyższego korpusu oficerskiego, nie była i jednak zdolna naruszyć podstawowego trzonu armii ani zmienić! panującej w niej atmosfery. Dowodem demokratycznych na-* strojów była zrodzona w tych kręgach liryka legionowa 4-1 najradykalniejszy nurt ówczesnej literatury w ogóle. Liryka tal zdobywała się nie tylko na negatywną ocenę społecznej rze-! czywistośd Księstwa (Cyprian Godebski, Andrzej Brodziński),! ale także na krytykę imperialistycznych podbojów Napoleon* (Godebski, Kantorbery Tymowski). Bohaterem pozytywnym po- j stępowej literatury okresu staje się bardzo często żołnierz (Samolub, Dicaj patimoie Sieciechowie Niemcewicza; Pan Starosta Skarbka). Pozostawi to ślady również w twórczości Fredry [ (Pan GeldHab, Damy i huzary, Przyjaciele), gdzie żołnierz-* -patriota będzie najczęściej przeciwstawiany krytykowanemu! światu szlacheckich i nowobogackich nierobów.
I Na okres pobytu w Księstwie przypada zaznajomienie się | Fredry ze współczesną literaturą polską i teatrem współcze- 1 snym. Wtedy też zaczyna autor Zemsty swą, twórczość literacką. Są to początkowo frywolne wierszyki i poematy pisane „dobrym towarzyszom gwoli”.
Kampanię 1812 r. odbył Fredro w randze kapitana. W czasieL odwrotu ranny przy przeprawie przez Berezynę, dostał się do niewoli. Udało mu się jednak zbiec z Wilna 1 w przebraniu chłopskim dotrzeć do Galicji. Po krótkim pobycie w domu rodzicielskim udaje się z powrotem do armii księcia Józefa i od-
ALEKSANDER FREDRO